Finansal riskten korunma muhasebesi ve özkaynaklara etkisi

Abstract

Bankalar ya da genel olarak işletmeler faaliyetleri sırasında maruz kaldıkları risklerden genellikle korunmayı tercih ederler. Bu çalışmada yer alan değerlendirmeler genel anlamda tüm işletmeler için geçerli olmakla beraber risk yönetim faaliyetleri ve kurum içinde organizasyonu bakımından bankalar açısından ele alınmıştır. Dolayısıyla, riskten korunma, bir bankanın ya da işletmenin faaliyetleri sırasında karşılaştığı faiz riski, kredi riski, kur riski, fiyat riski gibi finansal risklerini yine finansal araçlar kullanmak suretiyle azaltmasını ifade etmektedir. Söz konusu risklerden korunma ise genellikle türev ürün sözleşmeleri ile sağlanmaktadır. Aktif pasif yönetimi çerçevesinde banka ve diğer işletmeler tarafından taşınan pozisyonlar ve riskler ile riskten korunma araçları, muhasebe standartları ile belirlenen temel prensipler çerçevesinde gerçeğe uygun değerleri ya da tarihi maliyet değerleri üzerinden mali durum tablolarına yansıtılmaktadır. Değerleme yöntemindeki bu ayrım, mali durum tabloları için bazı sonuçlar doğurmakta; özellikle piyasa faiz oranlarında oluşabilecek oynaklık ve değişimler gerçeğe uygun değer üzerinden takip edilen pozisyonları olumlu ya da olumsuz yönde etkilerken tarihi maliyet üzerinden takip edilen özellikle sabit faizli pozisyonlar bu durumlara karşı duyarsız kalırlar. Bu sayede, mali durum tablolarında gerçeğe uygun değer üzerinden raporlanan pozisyonlar faiz değişimlerini hemen yansıttıkları için elde edilecek kazanç ya da kayıplar ile özkaynak seviyesi de dalgalanabilecektir. Bu noktada, riskten korunma muhasebesi, ilgili bilanço ve türev pozisyonlardan elde edilen kazanç ya da kayıpların aynı dönemde raporlanması yoluyla kayıp kazanç ile öz kaynak seviyesindeki değişimin dengelenmesi esasına dayanmaktadır. Bu çalışmada, riskten korunma muhasebe uygulamasının türleri ve aşamaları teorik olarak incelendikten sonra ülkemizde riskten korunma muhasebe uygulamaları araştırılacaktır. Örnek olaylar üzerinden riskten korunma muhasebesi uygulamanın mali tablolar ile kazanç, kayıp ve öz kaynak seviyesine etkileri ile etkinlik testleri incelenecektir. Yapılan çalışma, araştırma ve incelemeler sonucunda Borsa İstanbul'da işlem gören ve ilk otuz büyük firma arasında bulunan banka dışı reel sektör firmalarından altı adet kurumsal işletmenin mali durum tablo ve dipnot açıklamalarından az sayıda bazı işlemleri için riskten korunma muhasebesine göre raporlama yaptıkları anlaşılmıştır. Borsa İstanbul'da işlem gören toplam on bir adet bankadan ise beş adet bankanın riskten korunma muhasebesine göre raporlama yaptıkları gözlenmiştir. Banka ve banka dışı firmaların toplulaştırılarak analiz edilen verilerinden riskten korunma fonlarının ve özkaynaklardaki payının oldukça düşük seviyede olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Riskten Korunma Muhasebesi, Gerçeğe Uygun Değer, Nakit Akış Riskinden Korunma, İleriye Dönük Test, Geriye Dönük TestFirms in general or banks in particular usually prefer to hedge against the risks that they are exposed to during their operations. The analysis and assessments in this study can be applicable to all business firms and operational management and control of risk within the organization are discussed particularly for banks. Therefore, for a firm or a bank, hedging means to reduce or lessen such financial risks as interest rate risk, credit risk, currency risk, price risk etc. that they face during the course of business by using financial instruments. Protection from these financial risks usually achieved by using derivative products. Within the framework of asset-liability management, banks and other firms take certain positions and assume certain risks. They manage the financial risks with the hedging instruments. In line with the basic accounting principles, these assets, liabilities and off balance sheet instruments are recognized by the fair value or historical cost in the financial statements. This distinction has some consequences for the financial statements; particularly, changes that may occur in market interest rates and its volatility influence positions that are carried at fair value while leaving positions recognized at internal rate of return unchanged in the financial statements. As a result, earning and/or equity level may fluctuate with the level of gains and losses. At this point, hedge accounting provides reporting of gains or losses of balance sheet position and derivative instrument in the same period and balances the changes on earning and/or equity. In this study, application of hedge accounting types and stages examined theoretically and hedge accounting practices investigated for our country. A research was conducted to determine the recent situation of application of hedge accounting. Also, by using case studies, the effect of hedge accounting on financial statements earnings, losses and equity and effectiveness tests were explored. In this study, research that has been conducted on listed nonfinancial firms and banks at İstanbul Stock Exchange indicates that for some small number of transactions, six out of twenty three large cap listed nonfinancial firms report with the principles of hedge accounting in the reporting of financial statements. It was also observed that five listed banks out of eleven employed hedge accounting standards and the principles. On the basis of the analysis of aggregated financial data of bank and non-bank firms, it's demonstrated that amount of hedge accounting reserves is very low and has a very limited share in equity. Keywords: Hedge Accounting, Fair Value, Cash Flow Hedge, Prospective Test, Retrospective Test