İran-Tebriz'de geleneksel kent dokusunun incelenmesi ve korunması önerisi (araştırma alanı: Tebriz' in kapalıçarşı külliyesi)

Abstract

Tarihi kentler geçmişin mimari mirası olarak, yaşam biçimini ve medeniyetlerin nasıl evrildiğini göstermektedir. Geçmişten günümüze pek çok biriktirilmiş bilgi ve detaylar aktarmaktadırlar. Diğer anlamıyla, kentleri oluşturan mekanlar kapsamlı analiz edildiğinde barındırdığı değerler, anlaşılmaktadır. Sürdürülebilir kentsel gelişme yanı sıra sürdürülebilir sosyal gelişme için bahsedilen bilgilerin irdelenmesi önem taşımaktadır. İslam mimarisine sahip olan kentlerdeki mekanlardan bahsedilirken çarşılar farklı mimari özellikleri ile geçmişte ve günümüzde, kentlerin günlük yaşamında önemli bir rol oynamaktadırlar Bu araştırmada, Tebriz'in tarihi çarşı kompleksi ele alınmış ve çalışmanın alanı belirledikten sonra fiziksel ve sosyal yapısı analiz edilip günümüz sorun ve olanakları tanımlayarak, değişim süreci değerlendirilmiştir. Tebriz'in tarihi çarşı kompleksi, yedi yüzyıl boyunca ticari ve kültürel alışverişler için Asya'da ve Dünyada en önemli uluslararası kentsel alanlardan biri olmuştur. Tarihi çarşının mimari özellikleri ve stratejik coğrafi konumu nedeniyle İpek Yolu üzerinde doğu-batı ticaret yolunda da etkin izler bırakmıştır. Kapalı çarşının geçmişine bakıldığında Selçuklular, İlhanlılar, Kara-koyunlu Türkmenleri, Ak-koyunlu Türkmenleri, Safeviler, Osmanlı ve Kaçar devri gibi tarihi dönem izlerini görmekteyiz. Bu dönemlerin her birinin ayrı ayrı çarşının gerek oluşumunda gerekse gelişmesinde etkileri olmuştur. Tebriz'in tarihi çarşı kompleksi dünyanın en büyük tuğla ile inşa edilmiş kapalı çarşısı olarak UNESCO dünya mirası listesinde yer almaktadır. Araştırmada, Tebriz kenti ticari kesiminde seçilen alanın özellikleri, karakteristiği ve mekansal oluşumundaki fiziksel ve sosyal ilişkisinin anlaşılması için arşivlerden belge araştırma, alan çalışması, fiziksel ve sosyal anketlerle analizler yapılmıştır. Elde edilen bilgiler değerlendirilmiş, alanın günümüzde büyük ölçüde geleneksel özelliklerinin varlığını sürdürdüğü tespit edilmiştir. Bu bağlamda bilgilerden en önemlisi, geleneksel koruma yöntemleridir. Yöntemlerin etkisi geçmişten günümüze sürdürülüp ve bir kültür olarak devam etmektedir. Bu bağlamda çalışmanın ileri aşamada planlanacak olan tarihi kent merkezi koruma geliştirme projeleri için katkı sağlayacak ve temel oluşturacak değerde bilgi aktaracağı düşünülmektedir.

Historical urban pattern, as the architectural heritage of the past, shows the way of life and how civilizations have evolved. They convey much-accumulated information and details from the past to the present. In other words, their values are understood when the places that formed the cities are analyzed comprehensively. It is essential to examine the information mentioned for sustainable urban development as well as sustainable social development. While talking about the places in cities with Islamic architecture, bazaars are characterized by different architectural features; they played a significant role in the daily life of cities in the past and today. In this research, Tabriz's historic bazaar complex was discussed. And after determining the study area, its physical and social structure was analyzed, and the change process was evaluated by defining today's problems and possibilities.Tabriz grand bazaar complex has been one of Asia's most significant international urban areas and the World for commercial and cultural exchanges for seven centuries. Due to the historical bazaar's strategic location and architectural features, it has played an active role in the east-west trade route through the Silk Road. Looking at the past of the covered bazaar, we see traces of historical periods such as Seljuks, Ilkhanids, Kara-koyunlu Turkmens, Ak-koyunlu Turkmens, Safavids, Ottoman, and Qajar eras. Each of these periods affected on the formation and development of the bazaar. Tabriz's historical bazaar complex is on the UNESCO world heritage list as the world's largest brick-built covered bazaar. This research aims to understand the social-physical relation that formed the selected study area's features, characteristics, and spatial formation. The information obtained was evaluated and it was determined that the traditional features of the area continue to exist to a large extent today. In this context, the most important information is traditional protection methods. The effect of the methods has been maintained from the past to the present and continues as a culture. In this context, it is thought that the study will provide valuable information that will contribute to and form the basis for the historical city center conservation and development projects that will be planned in the future.