TÜZÜKAT-I TİMURİ GERÇEK Mİ VE GEÇERLİ BİR BİRİNCİL TARİHÎ KAYNAK OLARAK KULLANILABİLİR Mİ?

Abstract

Timur tarihi ile ilgili en tartışmalı kaynak, bizzat Timur tarafından yazılmış olduğu iddiasıyla 1636 yılında Baburlü Hükümdarı Şahcihan'a sunulan Tüzükat-ı Timuri'dir. Kitap, gerçek bir tarihi kaynak olduğu iddia edilerek 1783 yılında Major Davy tarafından The institutes political and military of Timour başlığı altında İngilizceye çevrilmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Türkçe aslının bulunmayışı, Yezdi ve Şami gibi Timurlu tarihçilerde bahsinin hiç geçmeyişi ve Timur'un hatıralarının bazı kısımlarının gerçek tarihi olaylarla örtüşmemesi gibi nedenlerle batılı yazarlar arasında kitabın gerçek olmadığı yönünde eleştiriler başlamış ve bazı yazarlarca kitap sahte olarak nitelenmiştir. Günümüzde, özellikle Timur tarihi konusunda çalışma yapan akademisyen tarihçilerin Tüzükat-ı Timuri'yi gerçek bir tarihi kaynak olarak kabul etmedikleri ve çalışmalarında birincil kaynak olarak kullanmadıkları görülmektedir. Buna karşın kitap, Timur tarihini romantikleştirmeyi hedefleyen popüler tarihçiler için verimli bir kaynak olmaya devam etmektedir. Bağımsız Özbekistan'ın ilk devlet başkanı İslam Kerimov'un 1990'lı yıllardan itibaren başlattığı bir Timur kültü yaratmak politikası konuyu farklı bir boyuta taşımıştır. Bu siyasal projeyi desteklemeleri istenen Özbek aydınları, hiçbir bilimsel değerlendirme yapmaksızın, Tüzükat-ı Timuri'nin gerçekliği üzerine çalışmalar yapmak zorunda kalmışlardır. Bu gelişmeyle birlikte tarihçiler arasında Tüzükat gerçekten Timur tarafından yazılmamış olsa da Timur döneminin siyasi, idari ve askerî değerlerini yansıtmaktadır. Dolayısıyla Timur tarihi çalışmaları için değerli bir tarihi kaynaktır şeklinde yeni bir görüş tartışılmağa başlamıştır. İlginç olan nokta, neredeyse iki yüzyıldan bu yana Tüzükat-ı Timuri ile ilgili olarak devam edegelen tartışmalara rağmen, hiçbir tarihçinin, Tüzükat'ı, Timur dönemi tarihleri ile ayrıntılı bir şekilde karşılaştırmak suretiyle, kitabın gerçek olup olmadığını ortaya koyabilecek bir çalışma yapmamış olmasıdır. Kanaatimize göre, Tüzükat-ı Timuri'nin gerçekten Timur dönemi uygulamalarını yansıtıp yansıtmadığını anlamanın yolu, kitabın tarihsel geçmişini özgün kaynakların ışığında incelemek, kitabın içeriği ile bizzat Timur'un gözetiminde yazılmış Şami'nin ve Timur dönemi kaynaklarına geniş bir ulaşım imkânı olan Yezdi'nin Zafernâme'lerini mukayese ederek uygunluk derecesini saptamaktan geçmektedir. Çelişkili noktalarda ise yazarın bunları nereden almış olabileceğini araştırmak gerekmektedir. Bu makalede Tüzükat-ı Timuri'nin gerçekliği ve Timur tarihi için birincil bir kaynak olarak kullanılıp kullanılamayacağı konuları, dönemin orijinal kaynakları ışığında geniş bir şekilde tartışılmış ve varılan sonuçlar takdim edilmiştir