Gerçeğe uygun değer muhasebesinin finansal tablolara etkisi

Abstract

Bu çalışmada gerçeğe uygun değer muhasebesi anlayışının yaygın olarak kullanılmaya başlaması ile muhasebeleştirme yöntemlerinde yaşanan değişimler ve bu değişimlerin finansal tablolara etkileri incelenmiştir. Başlangıç olarak finansal bilgilerin güvenilir ve doğru biçimde sunulmasının önemine ve değerleme işleminin bu süreçte kapladığı yere değinilmiş, ardından değer ve değerleme kavramlarının farklı amaçlara yönelik mevzuatlar dâhilinde nasıl tanımlanmakta oldukları açıklanmıştır. Değerleme ve diğer muhasebe uygulamaları için ortak bir referans noktası oluşturmak üzere hazırlanan muhasebe standartlarına değinilmiş, bu standartların düzenlenmesinde rol oynayan başlıca uluslararası kuruluşlar ve işleyişleri kısaca açıklanmıştır. Türk mevzuatında değerleme hususunda başvurulabilecek belli başlı kaynaklar sıralanmış ve değerleme yöntemlerine ilişkin bu kaynaklarda yer alan hükümler tartışılmıştır. Bunu takiben, muhasebede ölçüm kavramının tekabül ettiği sürece açıklık getirilmiş, bu kavramın tarihsel şartlara bağlı olarak geçirdiği değişimler irdelenmiştir. Kavramsal Çerçeve'de yer alan ölçüm esasları ve bu esasların birbirileriyle olan ilişkisi incelenmiştir. Bunun yanı sıra TMS/TFRS'lerde yer alan diğer ölçüm esaslarına da değinilerek tutarlı ve bütünsel bir tablo ortaya konulmuştur. Bu bağlamda gerçeğe uygun değer kavramının muhasebe uygulamalarındaki yeri ve muhasebe standartları dahilinde ele alınışı kapsamlı bir şekilde incelenmiş, gerçeğe uygun değer muhasebesiyle ilgili ilkeler tanımlanmış ve başlıca uluslararası muhasebe kuruluşlarının gerçeğe uygun değer yöntemine dair yaklaşımlarına yer verilmiştir. Ardından tarihsel süreç içerisinde gerçeğe uygun değer muhasebesine dair ihtiyacın doğuşu ve buna bağlı olarak TFRS 13'ün yayımlanma gerekçeleri, standardın ana hatları ile birlikte sunulmuştur. Gerçeğe uygun değerin ölçümlenmesine dair farklı yaklaşımlar ele alınmış, değerlemede kullanılacak girdilerin tespiti ve sınıflandırılması süreci kapsamlıca açıklanmıştır. Varlığın ya da borcun faaliyet hacminde ya da seviyesinde kayda değer ölçüde azalma olması durumunda gerçeğe uygun değerin nasıl ölçümleneceğine ve olağan işlemlerin belirlenebileceğine değinilmiştir. Son olarak gerçeğe uygun değer muhasebesine yöneltilen eleştiriler aktarılmıştır. Çalışmanın 5. ve son bölümünde gerçeğe uygun değer yaklaşımının finansal tablolara etkisi üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda önce finansal tabloların bölümleri, amacı ve nitelikleri sıralanmış, ardından finansal tabloların işletmeler ve diğer kullanıcıların karar verme süreçlerinde kapladığı önemli yer vurgulanarak, tabloların hazırlanmasında gerçeğe uygun değer yönteminin kullanılmaya başlamasının işletme yönetimi üzerine etkileri tartışılmıştır. Son olarak farklı finansal varlıkların gerçeğe uygun değer yöntemi ve muhasebe standartları uyarınca muhasebeleştirme süreçleri detaylarıyla aktarılmış ve örnek uygulamalara yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Gerçeğe uygun değer, gerçeğe uygun değer muhasebesi, finansal tablolarThis study focused on the changes that took place in the accounting treatments and the effects of these changes on the financial statements accompanied by the recognition of fair value accounting approach broadly. To begin with, the importance of the accountable and accurate presentation of financial information and the role of valuation in this process is emphasized; then, the definitions of the terms 'value' and 'valuation' in different legislations are explained. The accounting standards that have been prepared in order to create a common reference point for valuation and other accounting treatments are mentioned and the operations of the primary international institutions that serve a function in the preparation of these standards are shortly examined. The Turkish legislations regulating the valuation process are introduced and the relevant provisions are discussed. Following that, the concept of measurement in accounting is clarified and the change this concept has undergone due to the historic process is studied. The four measurement bases to be found in the Conceptual Framework and the relation among these bases are examined. In addition to this, other measurement bases to be found in TMSs and TFRSs are also addressed to provide a consistent and holistic picture. In this context, the role of fair value accounting in accounting measurements and the way it is addressed in accounting standards are discussed in details, the principles regarding fair value accounting are defined and the approaches of primary international accounting institutions to this method are described. Subsequent to that, the rise of the need for fair value accounting method in the historic process, by extension the publication of TFRS13 is depicted along with the outlines of the aforesaid standard. Different approaches regarding the measurement of fair value are handled; detection and classification of the inputs to be used in the valuation are analyzed. The issues such as measurement of the fair value in case of a significant decrease in the operating volume of a financial asset or liability and detection of unusual transactions are also elaborated on. Lastly, the critiques directed at fair value accounting are presented. At the 5. and last chapter of the study, the effect of fair value accounting on financial statements is urged upon. In this context, firstly the sections, the purpose and the qualifications of financial statements are presented; later on, the crucial role of financial statements in the decision making process of the businesses and other users are emphasized and the effects of using fair value accounting in financial statements on the administrations of businesses is discussed. Finally, the accounting treatments of different financial assets due to fair value accounting principles and accounting standards are explained in details and some practical examples are provided. Key Words: Fair value, fair value accounting, financial statements