İlkokul ve ortaokul öğretmenlerinin algılarına göre örgütsel adalet ve örgütsel sinizm arasındaki ilişkinin incelenmesi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, İstanbul Anadolu yakasındaki 14 ilçede bulunan resmi- özel ilkokul ve ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin algılarına göre örgütsel adalet ile örgütsel sinizm arasındaki ilişkiyi incelemektir. Bir karma yöntem araştırması (nicel ve nitel) olarak tasarlanmış olmakla birlikte temelde betimsel nitelikte, ilişkisel tarama modeli esas alınarak yapılmış olan bu araştırmanın evrenini 2017-2018 eğitim öğretim yılında İstanbul Anadolu yakasındaki 14 ilçede bulunan resmi-özel ilkokul ve ortaokullarda görev yapan 31.167 öğretmen oluşturmaktadır. Toplam 789 öğretmen araştırmanın nicel örneklem grubunu, yüz yüze görüşme yapılan resmi ve özel okullardan toplam 20 öğretmen de araştırmanın nitel çalışma grubunu oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri, 'kişisel bilgi formu', Niehoff ve Moorman (1993) tarafından geliştirilen ve Polat (2007) tarafından Türkçe'ye uyarlanan 'Örgütsel Adalet Ölçeği', Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999) tarafından geliştirilen ve Kalağan (2009) tarafından Türkçe'ye uyarlanan 'Örgütsel Sinizm Ölçeği' ve araştırmacı tarafından geliştirilen 12 soruluk bir 'yüz yüze görüşme formu' ile toplanmıştır. Yapılan tüm istatistiksel hesaplamalarda temel anlamlılık düzeyi 0,05 olarak kabul edilmiştir. Yüz yüze yapılan görüşmeler görüşmecilerin izniyle kayıt edilmiş ve daha sonra yazıya geçirilerek betimsel ve içerik analizi yöntemleri kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, öğretmenlerin örgütsel adalete ilişkin algı düzeyleri ile genel örgütsel sinizm düzeyleri arasında negatif düzeyde ve güçlü derecede anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Başka bir deyişle öğretmenlerin genel örgütsel adalete ilişkin algı düzeyleri yükseldikçe sinizm düzeylerinin düştüğü görülmüştür. Araştırmaya katılan öğretmenlerin hem genel örgütsel adalet algılarının hem de dağıtımsal, işlemsel ve etkileşimsel adalet alt boyutlarında adalet algılarının yüksek olduğu görülmüştür. Öğretmenlerin cinsiyeti, yaşı, medeni durumu, eğitim durumu, branşı, görev yaptıkları okul kademesi ve görev yaptıkları okul türü (resmi-özel) örgütsel adalet algılarında anlamlı farklılaşmaya neden olurken mesleki kıdem ve okuldaki çalışma süresi değişkenlerinin anlamlı bir farka neden olmadığı görülmüştür. Araştırmaya katılan öğretmenlerin hem genel hem de örgütsel sinizmin alt boyutlarına (bilişsel, duyuşsal, davranışsal) ilişkin sinizm düzeylerinin de düşük olduğu saptanmıştır. Öğretmenlerin örgütsel sinizm düzeylerini demografik özelliklerine göre özetlemek gerekirse öğretmenlerin cinsiyeti, yaşı, eğitim durumu, görev yapılan okul kademesi, görev yapılan okul türü ve mesleki kıdem değişkenleri örgütsel sinizm düzeylerinde anlamlı farklılaşmaya neden olurken medeni durum, branş ve okuldaki çalışma süresi değişkenlerinin anlamlı bir farka neden olmadığı görülmüştür. Araştırmanın nitel kısmında öğretmenlerle yüz yüze yapılan görüşmelerde elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin genel olarak kurumlarında ödül, terfi, görev ve kaynak dağılımlarına ilişkin objektif kriterler olmadığından, sübjektif değerlendirmeler yapıldığından, karar süreçlerine yeterli katılımlarının olmadığından ve kararların alınmasında demokratik, katılımcı bir yaklaşım sergilenmediğinden yakındıkları görülmüştür. Öğretmenler 'okullarındaki adil olmayan uygulamaların' üzerlerindeki etkilerini 'motivasyon ve performanslarının düşmesi, yaratıcılıklarının ve örgütsel bağlılıklarının azalması, moral bozukluğu, bireyler ve gruplar arası çatışmaların ortaya çıkması ve sinik davranışlar sergileme' şeklinde ifade etmişlerdir. Ayrıca, örgütsel adalet algısının düşük olduğu durumlarda; öğretmenlerin sinik tutumlar içine girdikleri, sinik davranışlar sergiledikleri fakat bu sinik tutumlarını eğitim öğretim ortamına yansıtmadıkları görülmüştür.

The aim of this study is to examine the relationship between organizational justice and organizational cynicism according to the perceptions of teachers working in public and private elementary and secondary schools. Although this study is planned as a mixed method research (quantitative and qualitative), it is basically a quantitative study of the relational screening model in descriptive nature. The universe of this research is composed of 31,167 teachers working in public and private elementary and secondary schools in 14 provinces on the Anatolian side of Istanbul, in the academic year of 2017-2018. A total of 789 teachers constitute the quantitative sample group of this study and a total of 20 public and private school teachers, who were interviewed face to face, constitute the qualitative sample group of this study. The data of the study was collected with the following scales and forms: ' the personal information form', 'organizational justice scale' developed by Niehoff and Moorman (1993) and adapted to Turkish by Polat (2007), 'organizational cynicism scale' developed by Brandes, Dharwadkar and Dean (1999) and adapted to Turkish by Kalağan (2009) and a 'face-to-face interview form' of 12 questions developed by the researcher. The basic level of significance was accepted as 0.05 in all the statistical calculations made. Face to face interviews recorded with the permission of the interviewers was analyzed using descriptive and content analysis methods. As a result of the research, it was determined that there was a significant and very strong relationship between teachers' organizational justice perception levels and organizational cynicism levels. In other words, as teachers' perceptions of organizational justice increased (positively), cynicism levels decreased (or vice versa). It has been observed that teachers' attitudes towards justice are high in both general organizational justice perceptions and distribution, procedural and interactional justice sub-dimensions. The teachers' gender, age, marital status, education status, branch, school level (primary/secondary) and school type (public/private) caused a meaningful difference in the level of organizational justice perception, but occupational seniority and duration of working in the school did not cause any significant difference. Both the organizational and the sub-dimensions (cognitive, affective, behavioral) cynicism levels of the teachers participating in the research were found to be low. The teachers' gender, age, education status, school level (primary school-middle school), school type (official-private) and occupational seniority caused a meaningful difference in the level of organizational cynicism perception. Marital status, branch and duration of working in the school did not cause any significant difference. According to the findings obtained from qualitative data, through face-to-face interviews, it was revealed that the teachers have complained that there are no objective criteria for rewards, promotion, duties and resource distribution in their schools in general and that they did not have sufficient participation in the decision-making process and that a democratic, participatory approach was not taken in taking decisions. Again, according to the findings obtained from face-to-face interviews, when the teachers' perception of organizational justice is low, teachers showed cynic behaviors in cognitive, affective and behavioral dimensions, but they did not reflect these cynical attitudes in the educational environment.