Macbeth'in Türkçe yeniden çevirilerinin erek yazın dizgesindeki konumlarının incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada, yeniden çevirilerin erek kültürde edindikleri konumda etkili olan unsurların betimlenmesi ve karşılaştırılması amaçlanmıştır. Özellikle klasik eserler bağlamında düşünüldüğünde, klasik eserlerin erek kültürde birçok yeniden çevirisi mevcut olduğundan, bu yeniden çevirilerin yazın dizgesinde neye göre konumlandığı sorunsalına odaklanılmıştır. Bu bağlamda, William Shakespeare'in Macbeth adlı eserinin Türkçeye yapılan çevirileri listelenmiş ve yeniden çevirilerden hangisinin erek yazın dizgesinde merkeze yerleştiği sorusuna cevap aranmıştır. Bu süreçte, erek kültürde en fazla etkinlik gösteren üç çevrimiçi kitap satış mağazasının internet sitelerinden edinilen verilerden yararlanılarak Sabahattin Eyüboğlu'nun ilk kez 1962 yılında Çan Yayınları tarafından basılan, 2002 yılında İş Bankası Kültür Yayınları Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi'ne dâhil edilen çevirisinin erek okuyucu tarafından en çok tercih edilen çeviri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Eyüboğlu'nun çevirisinin bu konuma yerleşmesinin sebepleri temelde hem metin incelemelerinin karşılaştırmalı olarak yürütülmesiyle hem de sosyokültürel unsurlar olarak ifade edilebilecek metin dışındaki unsurların karşılaştırmalı olarak incelenmesiyle ortaya konmaya çalışılmıştır. Karşılaştırmalı incelemeler için Macbeth'in başka çevirmenlerce yapılan çevirilerinden üç tanesi daha belirli ölçütler gözetilerek bu çalışmanın bütüncesine dâhil edilmiştir. Sonuç olarak, çevirinin metinsel bir eylem olmanın ötesinde bir sosyokültürel ilişkisellikler ağı olarak değerlendirilmesinden hareketle, yeniden çevirilerin erek kültürdeki konumlanışlarında sosyokültürel ögelerin ne derece etkin olduğu gösterilmiştir. Anahtar Kelimeler: yeniden çeviri, Macbeth, William Shakespeare, yan metin, çeviri sosyolojisi.

This study aims to describe and compare the factors that affect the position of retranslations in the target culture. Based on the fact that there are many retranslations of classical works in the target culture, the study focuses on how these retranslations are positioned in the literary system. In this context, retranslations of William Shakespeare's Macbeth in Turkish are identified in the study, and an answer is sought as to which of the retranslations occupied a central position in the target literary system. In this process, the data obtained from the websites of the three online book sales stores most active in the target culture were used. As a result, it was concluded that Sabahattin Eyüboğlu's translation, which was first published by Çan Publications in 1962 and included in the Hasan Ali Yücel Classics Series of Türkiye İş Bankası Kültür Publications in 2002, is the most preferred translation by the target readership. The reasons for this current position of Eyüboğlu's translation were revealed by a comparative analysis of the text and the elements beyond the text, which can be expressed as socio-cultural elements. In addition, three more translations of Macbeth by other translators were included in the corpus of this study for comparative studies within specific criteria. Consequently, the study shows how effective socio-cultural elements are in positioning retranslations in the target culture, based on the evaluation of translation as a network of socio-cultural relations beyond being just a textual act. Key Words: retranslation, Macbeth, W. Shakespeare, paratext, translation sociology