Yetişkinlerde sağlık okuryazarlığı ve beslenme okuryazarlığının akdeniz tipi beslenmeye uyum ve yaşam kalitesi üzerine etkisi

Abstract

Sağlık ve beslenme okuryazarlığı son yıllarda hızla popüler hale gelirken bunların, günümüzün en sağlıklı beslenme örüntülerinden biri olan Akdeniz tipi beslenmeye uyum ve dolayısıyla da yaşam kalitesi ile potansiyel ilişkisi hakkındaki sorular önem arz etmektedir. Çalışmada, yetişkin bireylerin sağlık okuryazarlığı ve beslenme okuryazarlığı düzeylerinin Akdeniz tipi beslenmeye uyum ve yaşam kalitesini üzerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma, 2021 Haziran- 2022 Ekim tarihleri arasında Hatay'da yaşayan 18-65 yaş arası 401 gönüllü bireyin katılımı ile yürütülmüştür. Katılımcılara, antropometrik ve demografik verilerin olduğu 'Katılımcı Bilgi Formu', sağlık okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesinde 'Yetişkin Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (YSOÖ)', beslenme okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesinde 'Yetişkinlerde Beslenme Okuryazarlığı Değerlendirme Aracı (YBOYDA)', Akdeniz diyetine uyumun belirlenmesinde 'Akdeniz Diyeti Bağlılık Ölçeği (MEDAS)' ve yaşam kalitesinin belirlenmesinde 'SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği (SF-36)' yüz yüze görüşme tekniğine göre uygulanmıştır. Çalışmaya 279'u (%69,6) kadın, 122'si (%30,4) erkek toplam 401 yetişkin birey katılmış olup katılımcıların yaş ortalaması 27,86 ± 9,96 yıldır. Beden Kütle İndeksi (BKİ) ortalaması 23,53 ± 4,68 kg/m2 olan katılımcıların çoğunluğu evli (%66,1), yüksekokul/üniversite mezunu (%46,4) olup geliri giderine eşittir (%45,6). Katılımcıların ortalama YBOYDA, YSOÖ ve MEDAS puanları sırasıyla 18,62 ± 3,45, 14,59 ± 2,89 ve 5,99±1,80 puandır. Katılımcıların çoğunluğunun sınırda beslenme okuryazarlığının (%93,5) ve Akdeniz tipi beslenmeye uyumunun düşük (%60,3) olduğu görülmüştür. Yetersiz YBOYDA sınıfında yer alan bireylerin MEDAS uyumunun düşük olduğu; Yetersiz YBOYDA sınıfında yer alanların YSOÖ ve SF-36 alt gruplarından olan Emosyonel Rol Güçlüğü, Vitalite puanlarının daha yüksek olduğu görülmüştür (p<0,05). Katılımcıların YBOYDA puanları ile YSOÖ, MEDAS, SF-36 alt gruplarından olan fiziksel fonksiyon, fiziksel rol güçlüğü, ruhsal sağlık, sosyal işlevsellik, ağrı puanları arasında ve YSOÖ puanları ile MEDAS, SF-36 alt gruplarından olan fiziksel rol güçlüğü, ruhsal sağlık, sosyal işlevsellik puanları arasında pozitif yönlü istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler saptanmıştır (p<0,05). Çalışmada, çoklu doğrusal regresyon analizine göre YSOÖ'nün MEDAS üzerinde bir etkisi bulunmazken YBOYDA'daki bir puanlık artışın MEDAS puanının 2,489 puan artırdığı gözlenmiştir. Sonuç olarak çalışmada sağlık ve beslenme okuryazarlıklarının yaşam kalitesinin birçok alt grupları ile ve Akdeniz tipi beslenmeye uyum ile ilişkisi olduğu saptanırken özellikle beslenme okuryazarlığının Akdeniz tipi beslenme üzerinde olumlu etkisinin olabileceği görülmüştür. Bu kapsamda bireylerin sağlık ve beslenme okuryazarlıklarının artırılmasının Akdeniz tipi beslenmeye uyumu artıracağı ve yaşam kalitesini destekleyebileceği düşünülmekle beraber konu ile yapılacak daha geniş kapsamlı çalışmalara ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.While health and nutrition literacy have become rapidly popular in recent years, questions about their potential relationship with adaptation to the Mediterranean type diet, one of the healthiest dietary patterns of today, and therefore with quality of life, are important. The study aimed to examine the effect of health literacy and nutrition literacy levels of adult individuals on adaptation to the Mediterranean type diet and quality of life. The research was conducted with the participation of 401 volunteer individuals aged 18-65 living in Hatay between June 2021 and October 2022. Participants were asked to use the 'Participant Information Form', which includes anthropometric and demographic data, 'Adult Health Literacy Scale' to determine health literacy levels, the 'Nutrition Literacy on Adults (EINLA) ' to determine nutrition literacy levels, the Mediterranean Diet Adherence to determine compliance with the 'Mediterranean Diet Adherence Scale' and 'SF-36 Quality of Life Scale' to determine the quality of life were applied according to the face-to-face interview technique. A total of 401 adults, 279 (69.6%) women and 122 (30.4%) men, participated in the study, and the average age of the participants was 27.86 ± 9.96 years. The majority of the participants, whose average Body Mass Index (BMI) was 23.53 ± 4.68 kg/m2, were married (66.1%), graduated from college/university (46.4%), and their income was equal to their expenses (45.6%). The average EINLA, Adult Health Literacy Scale and Mediterranean Diet Adherence Scale scores of the participants were 18.62 ± 3.45, 14.59 ± 2.89 and 5.99 ± 1.80 points, respectively. It was observed that the majority of the participants had borderline nutritional literacy (93.5%) and low compliance with the Mediterranean diet (60.3%). Individuals in the inadequate EINLA class had low Mediterranean Diet Adherence Scale compliance; It was observed that the emotional role difficulty and vitality scores from the Adult Health Literacy Scale and SF-36 Quality of Life Scale subgroups of those in the inadequate EINLA class were higher (p<0.05). Positive statistically significant relationships were found between the EINLA scores of the participants and 'Adult Health Literacy Scale', 'Mediterranean Diet Adherence Scale', 'the physical function, physical role difficulty, mental health, social functionality and pain scores from SF-36 subgroups', and between the 'Adult Health Literacy Scale' scores and 'the Mediterranean Diet Adherence Scale', the 'physical role difficulty, mental health and social functioning scores from SF-36 Quality of Life Scale' subgroups (p<0.05). In the study, according to multiple linear regression analysis, it was observed that while Adult Health Literacy Scale had no effect on Mediterranean Diet Adherence Scale, a one-point increase in EINLA increased Mediterranean Diet Adherence Scale score by 2.489 points. As a result, in the study, it was found that health and nutrition literacy was associated with many subgroups of quality of life and compliance with Mediterranean type nutrition, and it was seen that nutrition literacy in particular could have a positive effect on Mediterranean type nutrition. In this context, although it is thought that increasing the health and nutrition literacy of individuals will increase compliance with Mediterranean type nutrition and may support quality of life, it is thought that more comprehensive studies are needed on the subject.