Sosyal sermayenin küme girişimlerinin performansına etkisi ve bunun KOBİ'lerin finansal performansına etkileri

Abstract

Endüstriyel kümelenmeler, tüm dünyada küresel rekabet gücünün oluşmasında ve sürdürülmesinde önemli bir oluşum olarak kabul edilmektedir. Gelişmiş veya gelişmekte olan pek çok ülkede, hükümetler ve özel sektör kuruluşları, bölgelerin rekabet gücünü arttırmak amacı ile, kümelenme girişimleri üzerinden kümelenmeye dayalı destek programlarına odaklanmıştır. Bölgesel kalkınma için ayrılan sınırlı kaynakların en verimli şekilde kullanılması için, kümelerin oluşmasına ve gelişmesine katkıda bulunan, kümelenme politikalarının başarısını veya başarısızlığını etkileyen faktörlerin sistematik bir şekilde anlaşılmasına ihtiyaç vardır. Şimdiye kadar, kümelenme girişimleri üzerine yürütülen araştırmaların çoğu girişimlerin belirli bir zamanda anlık durumunun analiz edilmesi üzerine yapılmıştır. Ancak küme girişimleri dinamik sistemlerdir ve süreç içinde gelişmeleri beklenmektedir. Öte yandan, literatürde endüstriyel kümelenmelerin performansını etkileyebilecek dışsal faktörler geniş çapta tartışılırken, içsel faktörlerle ilgili hala çok sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Bir içsel faktör olarak sosyal sermayenin, özellikle sosyal sermaye seviyesinin kümelenme girişimlerinin performansı üzerindeki sonuçlarının daha iyi anlaşılması gerekmektedir. İlgili boyutları olan güven, sosyal etkileşimler ve paylaşılan vizyon ile sosyal sermaye kümelenme girişimlerinin başarısını kısmen açıklayabilir. Neden dünyanın bazı bölgeleri doğal oluşan kümelenmeler üzerinden güçlü şekilde büyürken, bazı bölgeler kümelenme girişimleri sayesinde bile rekabet gücü oluşturamamaktadır? Sosyal sermaye, kümelenme girişimlerinin başarısında kritik değişkenlerden biri midir? Bölgenin sosyal sermaye seviyesinin kümelenme girişiminin performansında sınırlayıcı bir faktör olması mümkün müdür? Kümelenmeye yönelik destek programları tasarlarken, bölgelerin sosyal sermaye seviyesini değerlendirmek ve hesaba katmak geçerli bir nokta olabilir mi? Başarılı küme girişimleri, üye şirketlerin, özellikle küçük ve orta ölçekli şirketlerin finansal performansları üzerinde etki etmekte midir? Yukarıdaki sorulara yanıt arayan bu araştırma, iki yönden literatüre katkı vermeyi amaçlamaktadır: a) Kümelenme girişimleri üzerine kesitsel bir analizden ziyade uzun zaman dilimi içinde bir analiz sunarak, b) Sosyal sermaye seviyesinin küme girişimlerinin performansı ve bu performansın üye firmaların mali performansı üzerine etkisini inceleyerek. Bu araştırma, 2011 ve 2014 yılları arasında Türkiye'de 5 ilde, kümelenme dışsallıklarını ve kümelenme dinamiklerini teşvik etmek için AB ve Türkiye Ekonomi Bakanlığı tarafından desteklenen Anadolu merkezli beş KOBİ kümelenme girişiminin gelişimini vaka çalışması şeklinde incelemiştir. Kasım 2011'den Ocak 2014'e kadar olan sürede, bu kümelenme girişimlerinin gelişimi ve çıktıları, 'Kümelenme Girişimi Performans Modeli (CIPM)' altında, yine bu modelin önerdiği üç etkene göre gözlemlenmiş ve raporlanmıştır. Bu küme girişimlerinin proje sonrası performansları altı yıl sonra, 2019 yılında, ev sahibi kurumların temsilcileri, küme kolaylaştırıcıları ve seçilmiş bazı şirketler ile yapılan derinlemesine görüşmeler ve tüm üye firmalara yapılan anket ile takip edilmiş ve değerlendirilmiştir. Aynı anket üzerinden, başarılı küme girişimlerinin üye firmaların mali performansı üzerindeki etkisi, bölgelerdeki aynı sektörde yer alan üye olmayan firmalara kıyasla analiz edilmiştir. Sosyal sermayenin üç boyutunun bölgelerdeki kümelenme girişimlerinin performansıyla ilişkili olduğu tespit edilirken, analizler ve anket sonuçları, kümelenme girişim performansının üye firmaların finansal performansı üzerinde, üye olmayan firmalara göre herhangi bir etkisi olduğunu göstermemiştir.Industrial clusters are an important phenomenon in sustaining competitive advantage in global world. Significant number of governments and some of the private sector associations of developed or developing countries, considering the competitiveness of their region or nations, have focused on cluster-based support policies through cluster initiatives. This brings the necessity for a methodical understanding of the elements that affect the creation and evolvement of clusters, and the constructs that would impact the success or failure of cluster policies in order to best utilize the limited resources allocated for regional development. Until now, majority of the research, conducted on cluster initiatives, have been static, reflecting a snapshot of the initiatives' status at a certain time. However, these formations are dynamic systems and are expected to evolve. On the other side, while the literature widely discusses the exogenous factors that may affect the performance of industrial clusters, there is still very limited study on endogenous factors. The consequences of the level of social capital, as an endogenous factor, on the performance of the cluster initiatives needs to be better understood. Its relevant dimensions, trust, social interactions and shared vision can partly explain the success of cluster initiatives. Why have some regions of the world grown stronger in clusters and became competitive whereas some other parts even struggle to succeed in cluster initiatives? Is social capital one of the critical variables in the success of the cluster initiatives? Is it possible that the level of social capital in the region could be a constraining factor in the performance of the cluster initiative? Is it a valid point to assess and consider the level of social capital of the region, before committing a large amount of funds under the cluster related policies? Would interventions through cluster initiatives help companies, specifically small to medium sized firms to improve their financial performance? This research addressing above questions, aims to contribute to the literature in two ways: a) being a longitudinal study on cluster initiatives rather than a cross sectional analysis b) and studying the consequences of level of social capital on the performance of CIs and their impact on the financial performance of the member firms. The research used the case study to analyze the development of five Anatolian based SME cluster initiatives, which were supported by EU and Ministry of Economy of Turkey to promote agglomeration externalities and clusters dynamics in 5 provinces of the country between 2011 and 2014. Initiation, development and outputs of these cluster initiatives from November 2011 to January 2014, till the end of the project, have been closely observed and recorded under the framework of 'The Cluster Initiative Performance Model (CIPM)' and organized according to three drivers proposed under this model. These CIs post project performances have been followed up and evaluated in 2019, after 6 years the project was ended through in-depth interviews held with the representatives of hosting institutions, cluster facilitators as well as selected companies and through a survey conducted with all CI member companies. This same survey was also utilized to analyze the impact of successful CIs on member firms' financial performance in comparison to non-member ones in the same sector in the regions. While all three dimensions of the social capital were found to be related to the performance of the cluster initiatives in the regions, our in-depth cluster initiative analyses and survey results have not showed any impact of the cluster initiative performance on the financial performance of the member companies in comparison to non-member companies in the same sector.