Türkiye'de seçilmiş temel sağlık göstergeleri ile kişibaşı GSYİH ve sağlık harcamaları arasındaki ilişkinin incelenmesi

Abstract

Ülkelerin ekonomik gelişmişliği ve sağlık harcamalarıyla ulaştıkları sağlık göstergeleri arasında olumlu yönde bir ilişki olduğu söylense de bu durum tüm ülkeler ve zaman serisinde geçerli olmayabilmektedir. Öte yandan sağlıktaki iyileşme ile ekonomik gelişmişliğin en önemli belirteci olan kişi başı GSYİH ve sağlık harcama miktarı arasındaki ilişkinin gücü belirli bir düzeyden sonra azalabilmektedir. Bu çalışmada, Türkiye'nin temel sağlık göstergeleri ile kişi başı GSYİH ve sağlık harcamaları arasındaki ilişkinin düzeyi ve bu ilişkinin yıllar itibariyle seyrinin belirlenmesi amaçlanmış olup, ayrıca konunun OECD ülkelerindeki durumuyla karşılaştırmalı analizi hedeflenmiştir. Araştırma tanımlayıcı tipte, retrospektif olarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada kullanılan veriler DSÖ ve OECD istatistik veri tabanlarından elde edilmiştir. Temel sağlık göstergelerinden; doğumdan ve 60 yaşından itibaren beklenen yaşam süresi, neonatal, bebek ve 5 yaş altı ölüm oranı ile gebe ölüm oranının 1990-2014 yılları arasındaki seyri ve bunların kişi başı GSYİH ve kişi başı sağlık harcamaları arasındaki ilişkisi gösterilmiştir. Ayrıca sağlıktaki yatırım harcama düzeyinin göstergesi olarak sağlık insan gücü (hekim, uzman hekim, hemşire) ve en önemli sabit yatırım kalemi olan yatak kapasitesinin gelişimi ile sağlık göstergeleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Hem Türkiye hem de OECD için değişkenler arası bağıntıların çözümlemesinde regresyon analizinden yararlanılmıştır. Kişi başı GSYİH ve sağlık harcaması ile beklenen yaşam süreleri arasında doğrusal; ölüm oranları arasında ters yönlü doğrusal bir ilişki olduğu ve bu ilişkinin OECD ülkeleri ortalamasına göre Türkiye için daha güçlü olduğu saptanmıştır. SAGP ile hesaplanmış kişi başına sağlık harcamasının 800 ABD doları geçtiği seviyeden sonra beklenen yaşam süresinin daha hızlı arttığı ve ölüm oranlarında daha hızlı düşüşler yaşandığı, buna karşılık 2.000 ABD doları sağlık harcama düzeyinden sonra bu göstergelerdeki iyileşmenin yavaşladığı bulunmuştur. Hekim sayısı ile doğumdan itibaren beklenen yaşam süresi arasındaki pozitif ilişki Türkiye'de daha güçlü iken, 60 yaşından itibaren beklenen yaşam süresi ilişkisi OECD ülkeleri için daha güçlü çıkmıştır. Yatak sayısı ile yaşam süresi arasında Türkiye'de doğru orantılı bir ilişki olduğu halde OECD ülkelerinde ters orantılı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Neonatal ölümlerin azalmasında sağlık harcaması etkisinin 5 yaş altı ölüm oranlarındaki kadar olmaması, mikro düzeyde müdahale biçimlerinin gerek olduğunu düşündürtmektedir. Anahtar Kelimeler: Sağlık göstergeleri, Sağlık harcamaları, Kişi başı GSYİH.

Although it is a premise that there is a positive relationship between level of development, health spending and health indicators, it may not be valid for all countries at all time series. On the other hand, the strength of the relationship between economic and healtcare development, and GNP per capita, health spending per capita may decrease after a certain level. In this study, with the purpose of investigating the level of the relationship between health indicators and, GNP per capita and health spending per capita in Turkey over the years, analyses have been performed with respect to OECD countries. This study is a descriptive study with retrospective nature. Data has been obtained from WHO and OECD databases. Among health indicators; life expectancy from birth, life expectancy at 60 years of age, neonatal mortality, infant mortality, mortality under the age of 5 years and maternal mortality has been evaluated for the years between 1990 and 2014, and their relationships with GNP per capita and health spending per capita have been shown. Additionally the relationship between health indicators and, manpower in healthcare and bed capacity as indicators of healthcare investments have been studied. Regression analysis has been utilized both for Turkey and OECD to analyze the correlations between variables. It was found out that as GNP and health spending per capita increased, life expectancy from birth and at age 60 increased, and neonatal mortality, infant mortality, mortality under 5 and maternal mortality decreased. Starting from USD 800 health spending per capita it was determined that the rate of increase in life expectancy at 60 and the rate of decrease in neonatal mortality, infant mortality was higher. After USD 2,000 health spending per capita, the rate of development was lower for the aforementioned indicators. It was shown that investing in healthcare manpower increased health expectancy and decreased mortality. However, although there is a direct relation between bed capacity and health expectancy for Turkey, an inverse relation was determined for OECD countries. Hereupon, for countries like Turkey, it will be beneficial in improving health indicators faster by putting more emphasis on quality of services and education besides setting their budget plans and increasing their spendings/investments in view of the above mentioned targets. Keywords: Health indicators, Health expenditure, GDP per capita.