Katılım bankaları ile geleneksel bankaların farklılıkları, güçlü ve zayıf yönleri ve Türkiye ekonomisine katkıları (2005 - 2020)

Abstract

'İslami Finans' ya da 'faizsiz bankacılık' olarak adlandırılan katılım bankaları, 1985'den bu yana otuzbeş yıl içinde Türkiye ekonomisinin gelişmesinin bir parçası olmuştur. Muhafazakar toplumun faiz hassasiyeti nedeniyle bankacılık sistemine dahil olmayan atıl fonları ekonomiye kazandırmıştır. Katılım bankaları ile mevduat bankalar arasında bankacılık sistemi açısından işlevsel olarak bir farklılık bulunmasada, müşterilerinden tasarrufları toplarken ve kredi kullandırılırken mevduat bankalarından farklı modeller kullanmışlardır. Bu modellerin ortaya çıkmasında İslamdaki faiz yasağına uygun hareket etmek etkili olmuştur. Türkiye'de katılım bankacılığı 1983 yılından itibaren yer bulmaya başlasada, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'na tabi olan bankacılık statüsüne ilk defa 2005 yılında dahil omuştur. Çalışmamızda katılım bankaları ile mevduat bankalarının farklılıkları, güçlü ve zayıf yönlerini anlattıktan sonra, katılım bankalarının Türkiye ekonomisine katkıları analiz edilmiştir. Bu analiz yapılırken katılım bankalarının ilk defa bankacılık sistemine dahil olduğu 2005 yılından 2020 yılına kadarki geçen süreç seçilmiştir. Katılım bankalarının bankacılık sektörü içindeki payı analiz edilirken karşılaştırmanın sağlıklı bir şekilde yapılması için bankaların hem mevduat yapıları hem de kredileri hangi sektörlere hangi oranlarda kullandırdıkları incelenmiştir. Değerlendirme sonucunda aktif yapısına göre mevduat bankalarının tüm bankacılık sistemi içindeki payının %93 olması nedeniyle sektörü domine ettiği ve son 10 yıla bakıldığında katılım bankalarının sektördeki payının %5-6 arasında kaldığı görülmüştür. Bankaların verdiği kredilere bakıldığında mevduat bankalarının hizmet, finans, imalat ve inşaat sektörüne yoğunlaşırken katılım bankalarının hizmet, imalat ve inşaat sektörüne yoğunlaşmış ve diğer sektörlerde önemli bir varlık göstermemiştir. Analiz ettiğimiz veriler katılım bankalarının hem mevduat toplama hem de kredi dağıtma sistemiyle ilgili bir kısım sorunlar yaşadığını ortaya koymaktadır. Bu çalışmada yapılan ampirik çalışmada Ocak 2005- Aralık 2020 dönemini kapsayan banka bazlı dönemlik veri seti kullanılarak, Türk bankacılık sektörü için sektörel kredi yoğunlaşma endeksi hesaplanmış ve ilgili sektörlerin endekslere katkıları ayrıştırılmıştır. Ayrıca, sektörel kredi yoğunlaşma endeksinin katılım bankalarına ve mevduat bankalarınınperformansına etkileri kârlılık göstergeleri üzerinden ayrı ayrı incelenmiştir. Bu çerçevede çalışmanın finansal istikrar kapsamında yapılan analizlere ve düzenleyici otoritelerin politika geliştirme süreçlerine katkı sağlaması hedeflenmiştir. Bu kapsamda sektörel kredi yoğunlaşma endeksinin özkaynak karlılığı üzerindeki etkileri öncelikle ARDL yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmada ilk olarak katılım ve mevduat bankalarının sektörel kredi portföyü için banka bazlı verilerden yoğunlaşma endeksi hesaplanmıştır. Endeks sonuçları, küresel kriz sürecindeki oynaklıklar dışında kredilerde sektörel yoğunlaşmanın genel olarak mevduat bankalarında düşük seviyelerde, katılım bankalarında ise orta seviyelerde olduğunu göstermiştir. İkinci olarak Sektörel kredi yoğunlaşmasının bankacılık sektörü kârlılığı üzerindeki etkileri özkâynak ve aktif karlılığı üzerinden incelenmiş ve böylece ilişkinin yönü farklı kârlılık göstergeleri üzerinden araştırılmıştır. Değerlendirme Sonucunda bankaların sektörel kredi yoğunlaşma endeksi ve kârlılık oranları arasında pozitif ilişkisi olduğu ancak katılım bankalarının mevduat bankalarına göre daha az oranda etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.Participation banks, called 'Islamic Finance' or 'interest-free banking', have been a part of the development of the Turkish economy in the thirty-five years since 1985. Due to the interest sensitivity of the conservative society, idle funds that were not included in the banking system were brought into the economy. Although there is no functional difference between participation banks and deposit banks in terms of the banking system, they used different models from deposit banks when collecting savings and extending loans from their customers. Acting in accordance with the prohibition of interest in Islam was effective in the emergence of these models. Although participation banking started to take place in Turkey since 1983, it was included in the banking status subject to the Banking Regulation and Supervision Agency in 2005 for the first time. In our study, after explaining the differences, strengths and weaknesses of participation banks and deposit banks, the contribution of participation banks to the Turkish economy was analyzed. While making this analysis, the period from 2005, when participation banks were included in the banking system for the first time, to 2020 was selected. While analyzing the share of participation banks in the banking sector, both the deposit structures of the banks and the rates at which sectors they extended the loans were examined in order to make a healthy comparison. As a result of the evaluation, it has been seen that deposit banks dominate the sector due to their share of 93% in the entire banking system according to their asset structure, and the share of participation banks in the sector in the last 10 years has remained between 5-6%. When looking at the loans given by the banks, the deposit banks concentrated on the service, finance, manufacturing and construction sectors, while the participation banks concentrated on the service, manufacturing and construction sectors and did not show a significant presence in other sectors. The data we analyze reveals that participation banks have some problems with both deposit collection and loan distribution systems. In the empirical study conducted in this study, using the bank-based periodical data set covering the period of January 2005- December 2020, the sectoral credit concentration index for the Turkish banking sector was calculated and the contributions of the relevant sectors to the indices were decomposed. In addition, the effects of the sectoral credit concentration index on the performance of participation banks and deposit banks were analyzed separately on the basis of profitability indicators. In this context, it is aimed that the study will contribute to the analyzes made within the scope of financial stability and the policy development processes of the regulatory authorities. In this context, the effects of the sectoral credit concentration index on the return on equity were first analyzed using the ARDL method. In the study, firstly, the concentration index was calculated from bank-based data for the sectoral loan portfolio of participation and deposit banks. The index results showed that, apart from the volatility during the global crisis, the sectoral concentration in loans was generally at low levels in deposit banks and at medium levels in participation banks. Secondly, the effects of sectoral credit concentration on the profitability of the banking sector were examined through equity and return on assets, and thus the direction of the relationship was investigated through different profitability indicators. As a result of the evaluation, it has been concluded that there is a positive relationship between the sectoral loan concentration index and profitability ratios of the banks, but that participation banks affect less than deposit banks.