Çevirmenin sesi odağında Dan Brown'un Origin adlı eseri ve Türkçe çevirisinin karşılaştırmalı bir analizi

Abstract

Antik çağlardan beri özellikle de edebi çevirilerde çevirmenin rolü ve görevleri sorgulanagelmiş, ancak yirminci yüzyıla değin çevirmenin varlığı ve sesi hep arka plana atılmıştır. Yirminci yüzyılın ikinci yarısı ile birlikte özellikle edebi çeviriye ve çevirmenin kimliğine odaklanan araştırmacılar çevirmenden sadece bir aracı değil aynı zamanda yaratıcı olarak da bahsedilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Bu süreçte ortaya çıkan çevirmenin görünürlüğü ve görünmezliğini arama çalışmaları bir sonraki aşamada çevirmenin sesi olarak adlandırılmaya başlanmıştır. Bu yaklaşımı izleyen bu çalışmada da güncel bir edebi eser ve çevirisi karşılaştırmalı incelenerek çevirmenin sesinin erek metin üzerinde betimleyici bir süreçle değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Son yılların en popüler yazarlarından Dan Brown'a ait Langdon Serisi'nin son kitabı olan Origin (Başlangıç) adlı eser ve çevirmen Petek Demir İncek tarafından Türkçeye yapılan çevirisi Raymond van den Broeck eleştiri modeli üzerinden karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve elde edilen bulgular Anton Popovic tarafından ortaya konan deyiş kaydırmaları kavramı çerçevesinde değerlendirilmiştir. Yapılan bu incelemeler ve değerlendirmeler sonucunda Theo Hermans tarafından vurgulanan 'çevirmenin sesi' olgusuna odaklanılmış ve çevirmen Demir İncek'in erek metindeki sesi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışma (i) popüler bir edebiyat eserinin çevirisinde çevirmenin sesinin büyük oranda olumsuz olarak yankılanabileceğini, (ii) çevirmenin kendini görünür ve/veya görünmez kılmak adına erek dilin imkan sağladığı oranlarda farklı stratejiler kullanabileceğini, (iii) karşılaşılan her olumsuz deyiş kaydırmasının erek dil ve/veya kültür adına 'kazanım' olmayabileceğini göstermiştir. Anahtar Kelimeler: çevirmenin sesi, deyiş kaydırmaları, çevirmenin görünürlüğü, çevirmenin görünmezliği

The role and duties of translators have long been questioned since the ancient times, but the very existence of translators has always been ignored until the twentieth century. Towards the end of the twentieth century, researchers focusing on the translators' identity and literary translation pointed the notion of translator not merely as a medium but also as a creator. The studies that focused on the visibility of translators have emerged and then have come the idea of translator's voice. Following this tradition, this study aims to descriptively analyse a popular novel and its translation via a comparative approach. The last novel of the Langdon Series, Origin by Dan Brown, one of the most popular writers of the last two decades, and its translation by Petek Demir İncek have been analysed through van den Broeck comparative analysis approach and the findings have been evaluated in terms of shifts of expressions, the ideas presented by Anton Popovic. The results of these evaluations have been used to focus on 'translator's voice' as presented by Theo Hermans and the voice of the translator Demir İncek has been tried to uncover. The study has shown that (i) the voice of the translator can in large proportion be negative in a popular novel, (ii) the translator can use various techniques to be visible and invisible in the text, (iii) not every negative shift of expression can be a 'gain', as per Popovic's statement, for the target culture and language. Keywords: translator's voice, shifts of expression, visibility of translator, invisibility of translator