Türkiye kalkınma planlarındaki sağlık göstergelerinin Birleşmiş Milletler İnsani Gelişim İndeksi ile karşılaştırmalı analizi

Abstract

Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler kalkınma çabası içindedir ve hedefleri gelişmiş ülkeler seviyesine ulaşmaktır. Bu hedefe ulaşabilmek için de genel kabul görmüş bilimsel gelişmelerden kendilerini soyutlamadan, sağlıklı politikalar belirleyip planlama yapmalı ve uygulamalıdır. Sağlık ve insani gelişim arasındaki ilişki de son zamanlarda kalkınma için önemli yansımalardan biri olmuştur. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de 5 yıllık kalkınma planlarındaki sağlık göstergelerine yönelik planlamaların, Türkiye'de İnsani Gelişim Endeksi göstergelerinden sağlık ve kişi başı gelir parametreleri açısından yansımaları, katkıları ve ilişkilerini ortaya çıkarmaktır. Bu doğrultuda, ilk amaç olarak ülkemizin kalkınma düzeyini doğrudan etkileyen sağlık göstergeleri ve uluslararası düzeyde gelişmişlik düzeyimizi yansıtan İnsani Gelişim Endeksinin sağlık ve kişi başı gelir düzeyi parametrelerini istatistiksel olarak karşılaştırmalı değerlendirmektir. İkinci amaç olarak ta bu sağlık göstergelerine yönelik sonuçları geçmiş on adet beş yıllık kalkınma planları ile analiz etmektir. Araştırma, niceliksel ve niteliksel yöntemlerin birlikte kullanıldığı karma tipte, retrospektif dönemsel bir araştırmadır. Niceliksel araştırma bölümünde, sağlık göstergeleri ve İnsani Gelişim Endeksinin sağlık ve kişi başı gelir göstergelerinin 2000-2017 dönemine ait verilerin arasındaki doğrusal ilişkiyi saptamak için Pearson korelasyon katsayıları hesaplanmış, Beta katsayıları çok değişkenli doğrusal regresyon analizi ile tahmin edilmiştir. Niteliksel araştırma bölümünde ise Türkiye'nin beş yıllık kalkınma planlarında, niceliksel araştırma sonucu elde edilen veriler çerçevesinde yapılan planlamalar, amaçlar ve gerçekleşme düzeyleri dikkate alınarak yorumlanmış ve veriler değerlendirilmiştir. Bebek ölüm hızı, beş yaş altı ölüm hızı ve anne ölüm hızının düşmesi durumunda İnsani Gelişim Endeksi değerlerinin yükseldiği gözlenmiştir. Kişi başı gayrisafi yurt içi hasıla ile kişi başı kamu ve özel sağlık harcaması arttıkça bebek ölüm hızı, 5 yaş altı ölüm hızı ve anne ölüm oranının seviyesinde düşme, doğumda beklenen yaşam süresinde de artma görülmüştür. Doğumda beklenen yaşam süresi arttıkça da İnsani Gelişim Endeksi değerleri yükselmektedir. Bu sonuçlar bize ülkemizin gelişmiş ülkeler seviyesine ulaşmasını hızlandırmak ve buradaki konumunu korumak için bebek ölüm hızı, 5 yaş altı ölüm hızı ve anne ölüm hızının düşürülmesinin, kişi başı gayrisafi yurt içi hasıla ile kişi başı kamu ve özel sağlık harcamasının artırılmasının gerekliliğini, sağlık politikalarının belirlenmesinde ve gerekli planlamaların yapılarak uygulamaya geçilmesinin önemini vurgulamaktadır. Ayrıca doğumda yaşam süresini olumsuz etkileyen ve yaşam kalitesini bozan kanser, hipertansiyon, kronik obstrüktif akciğer hastalığı, diyabet, obezite gibi kronik hastalıkların önlenmesi ve alkol ve tütün kullanımı gibi risk faktörlerinin olumsuz etkilerinden korunmak için gerekli planlamaların yapılarak etkinlikle uygulamaya geçirilmesinin önemini göstermektedir. Kalkınma planlarında toplumun sağlık durumunun iyileştirilmesi ve korunması amacıyla etkin bir şekilde sektörler arasında işbirliği, koordinasyonun ve devamlılığının sağlanması, özel ihtisas komisyonu raporlarının dikkate alınarak planlamaların yapılması, ayrıca kalkınma planlarında alınan kararların uygulanması veya uygulanabilecek gerçekçi kararların planlamaya dahil edilmesi anlamlı olacaktır. Anahtar kelimeler: Kalkınma Planları, İnsani Gelişim Endeksi, Sağlık Yönetimi, Sağlık Politikaları, Sağlık GöstergeleriUnderdeveloped and developing countries are in development efforts and their goals are to reach the level of developed countries. In order to achieve this goal, they should determine, plan and implement healthy policies without isolating themselves from generally accepted scientific developments. The relationship between health and human development has also been one of the important reflections for development recently. In this direction, the first aim is to statistically evaluate the health indicators that directly affect the development level of our country, and the health and per capita income parameters of the Human Development Index, which reflects our level of development at the international level. The second aim is to analyze the results for these health indicators with the past ten five-year development plans. The research is a mixed type, retrospective periodical research in which quantitative and qualitative methods are used together. In the quantitative research part, Pearson correlation coefficients were calculated to determine the linear relationship between health indicators and the data of the Human Development Index's health and per capita income indicators for the period 2000-2017, and Beta coefficients were estimated by multivariate linear regression analysis. In the qualitative research part, the plans made within the framework of the data obtained as a result of the quantitative research in Turkey's five-year development plans are interpreted by taking into account the objectives and realization levels, and the data were evaluated. It has been observed that the Human Development Index values increase when infant mortality rate, under-five mortality rate and maternal mortality rate decrease. As per capita gross domestic product and per capita public and private health expenditures increased, infant mortality rate, under-5 mortality rate and maternal mortality rate decreased, and life expectancy at birth increased. As life expectancy at birth increases, Human Development Index values increase. These results show us the necessity of decreasing the infant mortality rate, under-five mortality rate and maternal mortality rate, and increasing the per capita gross domestic product and public and private health expenditures per capita in order to accelerate our country's reach to the level of developed countries and to maintain its position there. It emphasizes the importance of determining and implementing the necessary planning.In addition, it shows the importance of making the necessary plans and implementing them effectively in order to prevent chronic diseases such as cancer, hypertension, chronic obstructive pulmonary disease, diabetes, obesity,which negatively affect life expectancy at birth and impair quality of life, and to protect from the negative effects of risk factors such as alcohol and tobacco usage. In order to improve and protect the health status of the society in development plans, it will be meaningful to ensure effective cooperation, coordination and continuity between the sectors, to make plans by taking into account the reports of the special expertise commission, to implement the decisions taken in the development plans or to include the realistic decisions that can be applied in the planning. Keywords: Development Plans, Human Development Index, Health Management, Health Policies, Health Indicators.