Gelişmeleri kaçırma korkusunun (FoMO) kompulsif satın alma davranışı üzerindeki etkileşimli etkileri: Kültürlerarası serisel çoklu düzenleyici aracılık modeli

Abstract

Bu çalışma, Türkiye, Danimarka ve Norveç'te, gelişmeleri kaçırma korkusunun kompulsif satın alma davranışlarına olan etkisini araştırmayı ve önerilen kavramsal model üzerinde oluşabilecek ülkesel farklılıkları ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca, gelişmeleri kaçırma korkusunun kompulsif satın alma davranışlarına olan etkisinde sosyal karşılaştırma ve sosyal kaygının serisel aracılık rolünü ortaya koymayı hedeflemektedir. Bunlara ek olarak çalışma, sosyal kıskançlığın gelişmeleri kaçırma korkusu ve kompulsif satın alma davranışı, gelişmeleri kaçırma korkusu ve sosyal karşılaştırma, gelişmeleri kaçırma korkusu ve sosyal kaygı arasındaki ilişkilerde nasıl bir düzenleyici role sahip olduğunu araştırmayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda oluşturulan hipotezleri test etmek için, yüz yüze anket yöntemiyle Türkiye'den 508, Danimarka'dan 524, Norveç'ten 524 olmak üzere toplam 1556 bireyden veriler toplanmıştır. Araştırmaya dahil edilen ölçeklerin güvenirlilik ve geçerlilikleri test edildikten sonra hipotezler regresyon analizleri ile test edilmiştir. Sosyal karşılaştırma ve sosyal kaygının serisel aracılık rolünü ve sosyal kıskançlığın düzenleyicilik rolünü analiz etmek için PROCESS Makro Model 6 ve Model 85 kullanılmıştır. Araştırmacılara ve yöneticilere sosyal kıskançlığın düzenleyicilik rolü ile ilgili daha kapsamlı bilgiler sunabilmek için istatistiksel olarak anlamlı çıkan düzenleyici etki(ler) Johnson Neyman yöntemi ile derinlemesine ele alınmıştır. Mevcut araştırma, Türkiye, Danimarka ve Norveç'te sosyal karşılaştırma ve sosyal kaygının serisel aracılık rolünü ortaya koymuştur. Ayrıca, önerilen kavramsal model üzerinde sosyal kıskançlığın düzenleyicilik etkisinde farklılıklar ortaya çıkmıştır. Türkiyede, sosyal kıskançlığın gelişmeleri kaçırma kokusu ile sosyal karşılaştırma ve gelişmeleri kaçırma korkusu ile kompulsif satın alma davranışı arasında ilişkilerde negatif yönlü düzenleyicilik rolü olduğu, Danimarka'da ise gelişmeleri kaçırma kokusu ile sosyal karşılaştırma ve gelişmeleri kaçırma korkusu ile sosyal kaygı arasındaki ilişkilerde negatif yönlü düzenleyicilik rolü olduğu bulunmuştur. Diğer taraftan Norveç'te gelişmeleri kaçırma kokusu ile sosyal karşılaştırma arasında ilişkilerde pozitif yönlü düzenleyicilik rolü olduğu tespit edilmiştir. Johnson Neyman yönteminden elde edilen bulgulara göre ise; Türkiye'de gelişmeleri kaçırma korkusunun sosyal karşılaştırma ve gelişmeleri kaçırma korkusunun kompulsif satın alma davranışı üzerindeki olumlu etkisi, sosyal kıskançlığın düşük, orta ve yüksek seviyelerinde istatistiksel olarak anlamlı çıkmıştır. Ancak, sosyal kıskançlık düzeyi düşük olan bireylerde (sosyal kıskançlık düzeyi yüksek olan bireylere kıyasla) gelişmeleri kaçırma korkusu arttıkça sosyal karşılaştırma yapma düzeyleri daha az artmaktadır. Benzer şekilde, sosyal kıskançlık düzeyi düşük olan bireylerde (sosyal kıskançlık düzeyi yüksek olan bireylere kıyasla) gelişmeleri kaçırma korkusu arttıkça kompulsif satın alma davranışı daha az artmaktadır. Danimarka'da, gelişmeleri kaçırma korkusunun sosyal karşılaştırma üzerindeki olumlu etkisi, sosyal kıskançlığın düşük, orta ve yüksek seviyelerinde istatistiksel olarak anlamlı çıkmıştır. Ancak, sosyal kıskançlık düzeyi düşük olan bireylerde (sosyal kıskançlık düzeyi yüksek olan bireylere kıyasla) gelişmeleri kaçırma korkusu arttıkça sosyal karşılaştırma yapma düzeyleri daha az artmaktadır. Ayrıca Danimarka'da, sosyal kıskançlığın orta ve düşük olduğu düzeylerde gelişmeleri kaçırma korkusunun sosyal kaygı üzerindeki etkisi istatistiksel olarak anlamlı iken sosyal kıskançlığın yüksek olduğu düzeyde gelişmeleri kaçırma korkusunun sosyal kaygı üzerindeki etkisi istatistiksel olarak anlamlı değildir. Ancak, sosyal kıskançlık düzeyi düşük olan bireylerde (sosyal kıskançlık düzeyi yüksek olan bireylere kıyasla) gelişmeleri kaçırma korkusu arttıkça sosyal kaygı düzeyleri daha az artmaktadır. Norveç'te ise, sosyal kıskançlığın yüksek olduğu düzeyde gelişmeleri kaçırma korkusunun sosyal karşılaştırma üzerindeki etkisi istatistiksel olarak anlamlı iken sosyal kıskançlığın orta ve düşük düzeylerde gelişmeleri kaçırma korkusunun sosyal karşılaştırma üzerindeki etkisi istatistiksel olarak anlamlı değildir. Fakat, sosyal kıskançlık düzeyi düşük olan bireylerde (sosyal kıskançlık düzeyi yüksek olan bireylere kıyasla) gelişmeleri kaçırma korkusu arttıkça sosyal karşılaştırma yapma düzeyleri daha az azalmaktadır. Anahtar Kelimeler: Gelişmeleri Kaçırma Korkusu (FoMO), Kompulsif Satın Alma Davranışı, Sosyal Karşılaştırma, Sosyal Kaygı, Sosyal Kıskançlık, Process Model 85

The aim of this study is to investigate the effects of fear of missing out on the development of compulsive buying behavior in Turkey, Denmark and Norway and to show the country-specific differences that may occur in the proposed conceptual model. In addition, the serial mediating role of social comparison and social anxiety in the impact of fear of missing out on the development of compulsive buying behavior will be demonstrated. In addition, the study aims to investigate the moderating role of social envy in the relationships between fear of missing out and compulsive buying behavior, fear of missing out and social comparison, and fear of missing out and social anxiety. In order to test the hypotheses put forward in this context, the data of a total of 1556 people, 508 from Turkey, 524 from Denmark and 524 from Norway, were collected through personal interviews. After testing the reliability and validity of the scales included in the study, the hypotheses were tested using regression analyzes. PROCESS Macro Model 6 and Model 85 were used to analyze the mediating role of social comparison and social anxiety as well as the moderating role of social envy. To provide researchers and managers with more comprehensive information about the moderating role of social envy, the statistically significant moderating effects were analyzed in depth using the Johnson-Neyman method. The current study revealed the serial mediating role of social comparison and social anxiety in Turkey, Denmark and Norway. In addition, differences emerged in the moderating effect of social envy on the proposed conceptual model. In Turkey, social envy was found to have a negative moderating role in the relationships between the smell of missing out and social comparison and between the fear of missing out and compulsive buying behavior, whereas in Denmark, a negative moderating role was found in the relationships between the smell of missing out and social comparison and between the fear of missing out and social anxiety. In Norway, on the other hand, a positive moderating role was found in the relationships between the odor of missing out and social comparison. According to the results of the Johnson-Neyman method, the positive effect of fear of missing out on social comparison and fear of missing out on social comparison on compulsive buying behavior in Turkey was statistically significant at all levels of social envy. However, individuals with low levels of social envy (compared to individuals with high levels of social envy) are less likely to make social comparisons when the fear of missing out increases. The situation is similar for people with a low level of social envy (compared to people with a high level of social envy): Compulsive buying behavior increases less when the fear of missing out increases. In Denmark, the positive effect of fear of missing out on social comparison was statistically significant at all levels of social envy. However, people with low levels of social jealousy (compared to people with high levels of social jealousy) were less likely to make social comparisons when fear of missing out increased. Furthermore, in Denmark, the effect of fear of missing out on social anxiety is statistically significant at moderate and low levels of social envy, while the effect of fear of missing out on social anxiety is not statistically significant at high levels of social envy. However, for individuals with low levels of social jealousy (compared to individuals with high levels of social jealousy), the level of social anxiety increases less as the fear of missing out increases. In Norway, the effect of fear of missing out on social comparison is statistically significant at high levels of social jealousy, while the effect of fear of missing out on social comparison is not statistically significant at medium and low levels of social jealousy. However, for individuals with a low level of social jealousy (compared to individuals with a high level of social jealousy), the fear of missing out decreases less than the social comparison. Keywords: Fear of Missing Out (FoMO), Compulsive Buying Behavior, Social Comparison, Social Anxiety, Social Envy, Process Model 85