Yükseköğretimde şeffaflık ve özerklik algısı: istanbul ili vakıf üniversiteleri örneği

Abstract

Bu araştırma, Türk yükseköğretim sistemindeki şeffaflık ve özerklik olgularının incelenmesi ve bu olgularla ilgili uygulamalar hakkında İstanbul ilindeki vakıf üniversitelerinde görev yapan yöneticilerin (Rektör, rektör yardımcısı, dekan, dekan yardımcısı, enstitü müdürü ve bölüm başkanı) görüşlerinin saptanmasını amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, alan yazın incelendiğinde yükseköğretim sisteminde hesap verebilirlik ve şeffaflık uygulamalarına yönelik çeşitli araştırmalar yapıldığı gözlenmektedir. Ayrıca yükseköğretimde özerklik kavramı ve boyutları ile ilgili de çok sayıda çalışmaya rastlanmıştır. Bunun yanı sıra yükseköğretim kurumlarında şeffaflık ve özerklik konularının birlikte ele alındığı nitel bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu açıdan bu araştırma, Türkiye'deki yükseköğretim kurumlarında şeffaflık uygulamalarını ve özerkliği değerlendirmeye olanak sağlaması, Türkiye'deki mevcut durumu detaylı bir şekilde ortaya koyması ve alan yazına katkılarda bulunması açısından önemlidir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Örneklemin seçiminde ise, nitel araştırma geleneği ile ortaya çıkan amaçsal örnekleme yöntemlerinden aykırı/aşırı durum örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Çalışma grubunun belirlenmesinde TÜBİTAK tarafından gerçekleştirilen, üniversitelerin girişimcilik ve yenilikçilik performanslarına göre sıralandığı Girişimci ve Yenilikçi Üniversite Endeksi kullanılmıştır. 2012 yılından beri gerçekleştirilen TÜBİTAK Girişimci ve Yenilikçi Üniversite Endeksi referans olarak kabul edilmiş olup, veriler arasında karşılaştırma yapabilmek amacıyla listede her yıl ilk 10 üniversite içinde yer alan ve bu endekste daha önce yer almamış İstanbul'daki vakıf üniversitelerine çalışma grubunda yer verilmiş ve bu üniversitelerde görev yapan yöneticiler araştırmaya katılmıştır. Araştırmada yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme formunda, katılımcılara yönelik kişisel bilgilerin yanı sıra problem durumuna yönelik temel sorular ve bu soruları destekleyen alt sorular bulunmaktadır. Araştırmaya katılan üniversite yöneticilerinden rektörler, rektör yardımcıları, dekanlar, dekan yardımcıları ve bölüm başkanları (bir tanesi hariç olmak üzere) yönetimde şeffaflık konusunu hem yönetim kademesinin hem de akademik personelin şeffaflığını birlikte ele alarak irdelemişlerdir. Ayrıca üniversite yöneticilerinin şeffaflıkla ilgili görüşlerini statüleri bağlamında değerlendirdiğimizde yönetimde şeffaflık konusunda rektörler ve rektör yardımcılarının benzer düşüncelere sahip oldukları gözlenmektedir. Araştırmaya katılan yöneticilerin ortak görüşü yükseköğretimde mevcut koşullar altında özerkliğin sağlanmasının güç olduğu yönündedir. Özerklik konusunda rektörler, rektör yardımcıları, dekanlar, dekan yardımcıları ve bölüm başkanları arasında çalıştıkları üniversitenin endekse girip girmemesi durumuna göre kimi farklılıklar görülmüştür. Ayrıca bu araştırma ile ileri araştırmalara, karar alıcılara ve uygulayıcılara yönelik çeşitli öneriler sunulmuştur.This research aims to examine the transparency and autonomy in the Turkish higher education system and determine the opinions of the administrators (Rector, vice-rector, dean, vice-dean, institute director and head of department) working in foundation universities in İstanbul province about the practices related to this. When the literature is examined in line with this purpose, it is observed that various researches have been carried out in the higher education system for accountability and transparency practices. In addition, there are many studies on the concept and dimensions of autonomy in higher education. However, a qualitative study on transparency and autonomy in higher education institutions was not encountered. In this respect, this research is important in terms of enabling the evaluation of transparency practices and autonomy in higher education institutions in Turkey, revealing the current situation in Turkey in detail and contributing to the literature. Qualitative research method was used in the study. In the selection of the sample, extreme (or deviant) case sampling method, which is one of the purposive sampling methods emerging with qualitative research tradition, was used. In determining the study group, the Entrepreneurial and Innovative Universities Index developed by TÜBİTAK, in which universities are ranked according to their entrepreneurial and innovative performance, was used. TUBITAK Entrepreneurial and Innovative Universities Index, which has been produced since 2012, was accepted as a reference, and in order to make a comparison between the data, the foundation universities in Istanbul, which are included in the top 10 universities each year, and universities which have never been included in this index, and the executives at these universities were included in the study group. Semi-structured interview form was used in the study. In the interview form, there are questions regarding personal information of participants, as well as basic questions about the problem situation, and sub-questions that support these questions. Rectors, vice-rectors, deans, vice-deans and heads of departments (except one of them) of the universities, who participated in the study, discussed transparency in management by addressing the transparency of both the management level and the academic staff together. Furthermore, when we evaluate the views of university executives about transparency in the context of their status, it is observed that the rectors and vice-rectors have similar views on transparency in management. The common view of the executives who participated in the research is that it is difficult to achieve autonomy under current conditions in higher education. Regarding autonomy, there were some differences between the rectors, vice-rectors, deans, vice-deans and the heads of departments depending on whether their university was included in the index or not. In addition, with this research, various recommendations for further research, decision-makers and executors were presented.