Görsel-işitsel metinlerde kültüre özgü göndermelerin çevirisi ve çeviri işlemleri – Madagascar serisinin incelenmesi

Abstract

Bir veya birden fazla kültürün izlerini taşıyan ve bu izleri izleyicilerine sunan sinema bu açıdan kültürlerarası iletişimde araç olma rolü üstlenmektedir. Sinemanın taşıdığı kültüre özgü izler metin bağlamında kültüre özgü unsurlar veya göndermeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Yabancı filmlerde, özellikle Amerikan yapımı filmlerde kültüre özgü unsurlara ve göndermelere sıklıkla başvurulmakta, bu göndermeler filmin içeriği ve iletisi için kayda değer bir önem taşımaktadır. Ancak filmlerin içerdiği kültüre özgü unsurların anlaşılması doğrudan izleyicilerin o unsuru tanıyıp tanımamasıyla ilişkili olduğundan bu unsurların çevirisi güçlük yaratmaktadır. Kaynak metnin bir görsel-işitsel metnin çevirisi olmasından kaynaklanan hatta kısıtlama olarak nitelendirilen özellikler de bu süreci şekillendirmektedir. Bu çalışmada, çok bileşenli yapısı gereği çok yönlü bir bakış açısıyla ele alınması gereken görsel-işitsel metinlerin çeviri sürecinde kültüre özgü göndermelerin çevirisinde nasıl bir yaklaşım sergilendiği, hangi çeviri işlemlerine ve stratejilere başvurulduğu ve bu işlem ve stratejileri hangi etmenlerin yönlendirdiği; bunun sonucunda erek ve kaynak metin arasında nasıl bir ilişki kurulduğu Ritva Leppihalme'in öne sürdüğü kültüre özgü göndermeler ve çeviri işlemleri sınıflandırması ışığında araştırmak amaçlanmıştır. İnceleme metni olarak Amerikan yapımı animasyon filmi olan ve çok sayıda kültüre özgü gönderme içerdiği görülen Madagascar serisi seçilmiş, serinin İngilizceden Türkçeye yapılan dublaj çevirisi incelenmiştir. İncelenen örneklerin sonucunda kültüre özgü göndermelerin çevirisinde uygulanan çeviri işlemlerini kültürel farklılıklar, dublaj çevirisine özgü kısıtlamalar ve izleyici kitlesinin yönlendirdiği ve bu işlemlerin kaynak metinde hedeflenen etkiyi erek izleyici beklentileri doğrultusunda erek metne aktarmada etkili olduğu görülmüştür.

Cinema that includes features of other cultures and that represents them to the audiences plays a role as a mediator in intercultural communication. The cultural elements in cinema are named as culture specific items or references in textual context. Foreign, particularly American movies are typically based on culture specific references which are of a considerable significance for the content and message of the films. Nevertheless translation of these references becomes a translation problem as their comprehensibility directly related to the audiences' knowledge of the message. Besides, some textual features which are called as constraints in audiovisual texts shape the translation process. The present study aims at exploring how the culture specific references are translated and what translation strategy and methods are applied to them, what factors govern the translation of these references and consequently what sort of relation is created between target and source text with the classification Ritva Leppihalme (1997) postulated for culture specific references and methods for their translation. With this purpose Madagascar animation collection (2005, 2008, 2012) and their Turkish dubbing translation have been analyzed in terms of culture specific references they included. Ultimately it is concluded that the translation methods applied to culture specific references in Madagascar movies are governed by cultural differences, dubbing constraints and audience features and these translation methods are effective in rendering the message in source text to target text in line with audience expectations.