Hastanelerin kimyasal, biyolojik, radyolojik, nükleer tehdit ve tehlikelere karşı farkındalık ve hazırlık düzeylerine yönelik ölçek geliştirme çalışması

Abstract

Kriz, salgın, savaş vb. olağanüstü durumlarda hastanelerin günlük rutin hizmetleri yanında yeni görev ve iş yükleriyle karşılaşmaları kaçınılmazdır. Çalışmamızda, muhtemel bir KBRN tehdit ve tehlikesinde, ülke genelinde Sağlık Bakanlığı tarafından referans hastane olarak yetkilendirilen hastanelerin aniden oluşacak olağanüstü durumlar hakkında farkındalıklarını ve hazır oluşlarını değerlendirmeye katkı sunabilme amacıyla; 'Hastanelerin Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer Tehdit ve Tehlikelere Karşı Farkındalık ve Hazırlık Düzeyleri Ölçeği' (KBRN-FHD) geliştirilmiştir. Elde edilen ölçeğin, KBRN referans hastaneleri başta olmak üzere tüm hastane ve sağlık kurumlarına, kurum içi değerlendirmede fayda ve KBRN hazırlığında motivasyon sağlayacağı öngörülmektedir. Metodolojik tipteki bu çalışmada araştırma evrenini 81 ilde KBRN referans hastanelerinde görev yapan toplam 280 başhekim oluşturmuştur. Çalışmada evrenin tamamına ulaşmak hedeflenmiştir. Veri toplama işlemi 2021 yılı Şubat-Mart aylarında gerçekleştirilmiş olup, toplam 280 adet anket ön görüşme ve yazışma sonrası e-posta yoluyla dağıtılmış ve 267 adet geri dönüş alınmıştır (%95,4). KBRN-FHD ölçeğinin içerik geçerliliği bir grup uzman tarafından değerlendirilmiştir. İç tutarlılığı Cronbach Alpha, faktör yapısı ve ayırt edici geçerliliği açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleriyle, test-tekrar test güvenilirliği Intraclass Correlation Coefficient (ICC) kullanılarak ölçülmüştür. Maddelerin ayırt edicilik düzeyleri düzeltilmiş madde toplam korelasyonuyla, alt boyutlar arasındaki ilişki ise Pearson korelasyon katsayısı ile hesaplanmıştır. Ölçeğin Kaiser-Meyer-Olkin örneklem uygunluk katsayısı 0,944 ve Bartlett's Sphericity Testi χ2=6986,073 (df=376) (p<0,001) olarak saptanmıştır. İlk 28 maddelik araç, toplam varyansın %32.29'unu açıklayan 4 faktör içinde 24 maddeye indirgenmiştir. Scree Plot öz değeri 1.0 ve daha üzeri olan bu 4 faktör; 'donanım', 'işbirliği', 'bilinç' ve 'farkındalık'tır. Ölçeğin Cronbach Alpha değeri 0.96, ICC değeri 0,85 ile mükemmeldi. Doğrulayıcı faktör analizi için uyum iyiliği indeksleri RMSEA=0.079, CFI=0.980, SRMR=0,068 ve GFI=0,753 idi. Düzeltilmiş madde toplam korelasyon değerleri 0,420 ile 0,836 arasında olup, madde ile toplam ya da madde ile faktör arasındaki korelasyon miktarın 0,30 ve daha yüksek olması nedeniyle maddelerin iyi derecede ayırt edici olduğunu göstermiştir. Alt boyutların tüm ikili kombinasyonları için pozitif yönde orta ve yüksek düzeyde bir ilişki olduğu belirlenmiştir (p<0,01). Bu çalışmada geliştirilen KBRN-FHD ölçeğiyle, muhtemel bir KBRN tehdit ve tehlikesinde alınan tedbirlerle ilgili bir durum tespiti yapılmış olacak ve buradan hareketle sağlık kurumlarınca mevcut tedbirlerin gözden geçirilmesi sağlanmış olacaktır. Ölçeğin diğer afet hazırlık çalışmalarına uyarlanarak kurumlara yönelik merkezi bir standardizasyona zemin teşkil etmesi, çalışmamızı daha değerli kılacaktır. Anahtar Kelimeler: Hastane, KBRN hazırlık, KBRN farkındalık, ölçek geliştirme, sağlık yönetimiShouldering new missions and workloads in addition to routine daily services, is inevitable for hospitals, in cases of emergencies like crisis, pandemic, war and etc. This study, 'Scale for Hospıtals' Awareness and Preparedness Levels Towards Chemıcal, Bıologıcal, Radıologıcal, Nuclear Threats and Dangers' (CBRN-APL), has been developed on the purpose of evaluating the awareness and preparedness of country-wide hospitals empowered by Ministry of Health as reference hospitals in cases of suddenness emergencies due to a expectative CBRN threat and danger. It is foreseen that the obtained scale will provide motivation for all hospitals and health organizations, including CBRN reference hospitals, in in-house evaluation and CBRN preparation. Totally 280 chief physicians of country-wide 81 cities' CBRN reference hospitals, constituted target population of this methodological type study. It is targeted to reach entire population in the study. Data collection process has been managed between February and March 2021. After a brief pre-interview and correspondence, totally 280 surveys delivered by e-mail, 267 retrieved (95,4 %). CBRN-APL scale's content validity is evaluated by a group of experts. Cronbach Alpha to measure internal consistency, value, Explanatory and Confirmatory Factor Analysis for factor structure and discriminant validity, Intraclass Correlation Coefficient (ICC) to assess test- retest method reliability, are used. Levels of items' distinctiveness calculated with adjusted entries total correlation, the relationship between sub-dimensions entity, with Pearson coefficient of correlation. Scale's Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) measure of sampling adequacy is 0,944 and Bartlett's Test of Sphericity valued χ2=6986,073 (df=376) (p<0,001). Initial 28 items was decreased to 24 point with four factors explaining 32.29 % of total variance. These 4 factors with Cattel Scree Plot eigenvalues 1 .0 and above are named 'equipment', 'collaboration', 'conscience' and 'awareness'. Values of the scale; Cronbach Alpha value: 0.96 and ICC value: 0,85, were so good. Goodness of fit indices for Confirmatory Factor Analysis were RMSEA=0.079, CFI=0.980, SRMR=0,068 ve GFI=0,753. Corrected item-total correlations were found between 0,420 and 0,836; these values ( correlation ratios between item and sum total or item and factor), 0,30 and above, indicated that the items have acquired good distinctiveness. Positively, medium and high-level relationship has been determined for all combinations of sub-dimensions (p<0,01). The scale developed in this study (CBRN-APL) can be used to determine reference hospitals' (empowered country wide) awareness and preparedness about the cases of suddenness emergencies due to a expectative CBRN threat and danger. Assessments relating to taken measures can be made with this scale, thus, may provide hospitals to review existing measures. With the CBRN-FHD scale developed in this study, a situation determination will be made regarding the measures taken in case of a possible CBRN threat and danger, and based on this, the current measures will be reviewed by the health institutions. Adapting the scale to other disaster preparedness studies and laying the groundwork for a central standardization for institutions will make our study more valuable. Keywords: Hospital, CBRN awareness, CBRN preparedness, scale development, health management