Bariatrik cerrahi geçirmiş hastaların gıda okuryazarlığı ve gıda etiketi okuma alışkanlıklarının belirlenmesi

Abstract

Bariatrik cerrahi geçirmiş hastaların gıda okuryazarlığı ve gıda etiketi okuma alışkanlıklarının belirlenmesinin amaçlandığı bu çalışma, Kasım 2021-Mayıs 2022 tarihleri arasında İstanbul il sınırları içerisindeki Fatih Sağlık Hizmetleri Beslenme ve Diyetetik Bölümüne başvuran 18-65 yaş arasında bariatrik cerrahi geçirmiş, herhangi bir majör depresyon veya psikoz tanısı almamış, okur-yazar ve gönüllü olarak katılan 122 yetişkin birey ile yürütülmüştür. Bireylere sosyo-demografik özellikleri, genel sağlık bilgileri, beslenme durumları, beslenme alışkanlıkları ile ilgili bilgilerin yanı sıra kendi beyanlarına dayalı antropometrik ölçümleri ile etiket okuma alışkanlığını ve gıda okuryazarlığını sorgulayan anket online olarak uygulanmıştır. Beslenme okuryazarlık düzeyini belirlemek için Kendini Algılayan Gıda Okuryazarlığı Ölçeği kullanılmıştır. Katılımcıların yaşlarının ortalaması 39,25±10,69 yıldır. 122 katılımcının %78,69'u kadın ve %50,00'ı ameliyat olalı 0-6 ay arası süre geçmiştir. Çoğunluğu lise mezunu (%41,80) ve çalışan (%61,48) bireylerden oluşmaktadır. Katılımcıların büyük oranı (%68,85) tüp mide operasyonu geçirmiş, %85,25'i ameliyat sonrası beslenme bilgisi edindiğini ifade etmekte, %50,82'si düzenli sigara kullanmayan ve %77,87'si alkol kullanmayan kişilerden oluşmaktadır. Karşı koyabilme ve dirençleri, sağlıklı yiyecekler için harcama alt boyutları ve algılanan gıda okuryazarlığı genel puanı açısından bekarların aldığı puanın evlilere göre daha düşük olduğu belirlenmiştir (p<0,05). Geliri giderinden fazla olan bireylerin daha yüksek günlük beslenme puanına sahip oldukları belirlenmiştir (p<0,05). Ameliyattan sonra en az 3 yıl süre geçmiş olan katılımcıların diğer katılımcılara kıyasla sağlıklı gıda bulundurma puanlarının daha düşük olduğu saptanmıştır (p<0,05). Alkol kullanmayan katılımcılarda gıda etiketi incelemesi puanının anlamlı şekilde yüksek olduğu görülmüştür (p<0,05). Ameliyat sonrası ilk altı aylık süreçte olan bireyler, ürün etiketlerini daha çok okuma, üretim tarihine dikkat etme ve organik ürün tüketimine özel önem verme konusunda daha bilinçli davranışlar sergilemişlerdir. Alışverişe ayrılan zamanın ve etiket bilgilerinin satın alma kararları üzerindeki etkisi de zamanla anlamlı bir şekilde değişmiştir (p<0,05). Sağlıklı yiyecek harcamalarının artmasıyla gıda okuryazarlığı düzeyinin yükseldiği, ayrıca bireylerin gıda etiketlerini inceleme ve beslenme planı oluşturma gibi faktörlerden de etkilendiği tespit edilmiştir (r=0,690). Bariatrik cerrahi sonrası dönemde, hastaların beslenme alışkanlıklarını, gıda okuryazarlığını ve besin etiketlerini doğru okuma becerilerini geliştirmek, ameliyatın uzun vadeli başarısını artırabilir. Bu nedenle, sağlık profesyonellerinin, diyetisyenlerin ve diğer ilgili uzmanların bu alanda hastaları bilgilendirmeleri ve eğitim programları düzenlemeleri büyük önem taşımaktadır. Bu tür eğitim ve bilgilendirme programları, ameliyat sonrası dönemin daha sağlıklı ve başarılı geçmesine katkıda bulunabilir.This study, aiming to determine the food literacy and food label reading habits of patients who have undergone bariatric surgery, was conducted with 122 adult individuals aged between 18-65 who had undergone bariatric surgery, had no diagnosis of major depression or psychosis, were literate, and voluntarily participated. These individuals applied to the Nutrition and Dietetics Department of Fatih Health Services within the borders of Istanbul between November 2021 and May 2022. An online survey questioning sociodemographic features, general health information, nutritional status, nutritional habits, and self-reported anthropometric measurements, as well as label reading habits and food literacy, was administered to the participants. The Perceived Food Literacy Scale was used to determine the level of nutritional literacy. The average age of the participants was 39.25±10.69 years. 78.69% of the 122 participants were female and 50.00% had undergone surgery within the past 0-6 months. The majority were high school graduates (41.80%) and employed (61.48%). A significant proportion (68.85%) underwent a gastric sleeve procedure, 85.25% stated they acquired nutritional knowledge after surgery, 50.82% were non-regular smokers, and 77.87% were non-alcohol users. It was determined that singles scored lower than married individuals in terms of resistance and the spending sub-dimensions for healthy foods, and in the overall perceived food literacy score (p<0.05). Individuals whose income exceeded their expenses had a higher daily nutrition score (p<0.05). It was found that participants who had passed at least 3 years since surgery had lower healthy food availability scores compared to other participants (p<0.05). Non-alcohol using participants had a significantly higher food label examination score (p<0.05). Individuals in the first six months after surgery exhibited more conscious behaviors, such as reading product labels more, paying attention to the production date, and placing special emphasis on organic product consumption. Over time, the effect of shopping time and label information on purchasing decisions has also changed significantly (p<0.05). In the post-bariatric surgery period, enhancing patients' nutritional habits, food literacy, and correct food label reading skills can improve the long-term success of the surgery. Therefore, it is crucial for health professionals, dietitians, and other related experts to inform and organize training programs in this area. Such education and information programs can contribute to a healthier and more successful post-operative period.