Modernleşme bağlamında osmanlı muhasebe sistemindeki değişim

Abstract

Bu çalışma, Osmanlı Devlet'inde modernleşme ile başlayan her alandaki değişimin, uygulanmakta olan muhasebe sisteminde nasıl bir seyir izlediğini ortaya koyma çabasından oluşmaktadır. Çalışmada iki temel konu ele alınmıştır. Birinci bölümde modernleşme kavramı ve Osmanlı Devleti'nin modernleşme serüveni ve yine muhasebenin tarihi süreç içerisinde İslam dünyasında ve Avrupa'da yaşadığı gelişim süreci incelenmiştir. Bu çalışma yapılırken de bilimin ve kültürün taşıyıcı unsurları olan tüccarlar ve seyyahlar vasıtası ile Akdeniz havzasında Doğu'dan Batı'ya doğru muhasebenin temel aracı olan matematik, muhasebe ve hesap yapma düşüncesinin nasıl bir serüveni yaşadığı ortaya konmaya çalışıldı. Bugün Batı'nın kendi bilimsel üretimi olarak tanımladığı muhasebe sisteminin Doğu'daki izleri ortaya çıkarılmaya çalışıldı. İkinci bölümde de Osmanlı Devleti'nde var olan muhasebe düşüncesini, bu düşüncenin referanslarını, muhasebe uygulamalarının tarihi süreç içerisinde gösterdiği etkinliği, yazım tekniği, sayı sistemi, defter tipleri, uygulama sahaları ve benzeri boyutları ile incelenmiştir. Bu kapsamda, uygulanan minha-minzalike ve merdiban-ı paye sistemlerinin tanıtımı yapılmıştır. Yine bu bölümde, modernleşme ile başlayan değişimin Osmanlı muhasebe kültürü üzerindeki etkileri ve Kanunname-i Ticaret'in Osmanlı ticaret yaşamına girmesi ile birlikte muhasebe sisteminde yaşanan değişim ele alınmıştır. Bu kapsamda çift girişli muhasebe sisteminin Osmanlı muhasebe kültürüne girişi ve genellikle tercüme olan ilk muhasebe eserleri üzerinden ilk uygulama biçimleri incelenmiştir. Son olarak da, bu iki sitemin birbirine ne kadar benzediği veya ayrıştığı uygulama örnekleri karşılaştırılarak kritik edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Muhasebe, Osmanlı Muhasebe Kültürü, Minha-Minzalike, Merdiban-ı Paye, Çift Girişli Muhasebe, Luca Pacioli

This work, starting with changing in Ottoman State during modernization period, which monitors how the accounting system consists of the effort to put on a cruise. Two main issues have been addressed in this study. In the first section I tried to analyze the concept of modernization, the history of Ottoman's modernization and tried to investigate the process of development of accounting system in the Europe and Islamic World with historical perspective. During this study, I proved to examine thathow the idea of the adventure of going through mathematics which is main tool of the accounting, accounting and calculation to put forward via traders and travellers who are carriers of the elements of science and culture through Mediterranean Basin from East to West. Today the Western World defines the accounting system as their own scientific production and I attempted to uncover the Eastern World's traces on the accounting system. In the second part of this study, existing thought of the accounting in Ottoman State, these thoughts references, efficiency of application of accounting according to historical process, writing techniques, number systems, types of books and application fields were examined. In this context, adopted applications which names were 'minha – minzalike' and 'merdiban – i paye', were presented. Still, in this chapter, influence of changing in the Ottoman's accounting culture starting with modernization and changing in accounting system when Commerce Law (Kanunname – i Ticaret) published and its effects to Ottoman's commercial life, were handled. Therefore, input of the double – entry accounting system to Ottoman's accounting culture and its first applications were examined from books which are usually translated. Taking everything into consideration, the resemblance or discrepancy of these two systems are analyzed by comparing the examples of applications of them Keywords: Accounting, Ottoman's Accounting Culture, Minha – Minzalike, Merdiban – i Paye, Double – Entry Accounting System, Luca Pacioli.