Ortoreksiya Nervoza: Obsesif İnanışlar, Sosyal Görünüş Kaygısı, Beden Memnuniyeti ve Yaşam Tarzı Özellikleri Açısından Karma Desen ile İncelenmesi

Abstract

Bu araştırma, ortoreksiya nervoza (ON) düzeyi ile obsesif inanışlar, sosyal görünüş kaygısı (SGK), beden memnuniyeti ve yaşam tarzı özellikleri arasındaki ilişkileri karma desen yaklaşımıyla incelemeyi amaçlamıştır. Araştırmanın nicel aşamasında, yaşları 18 ile 65 arasında değişen (X̄ = 29,52; SS = 10,56) toplam 347 katılımcı (287 kadın, 60 erkek) yer almıştır. Veriler; Yeme Tutum Testi, Teruel Ortoreksiya Ölçeği, Obsesif İnanışlar Ölçeği, Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği, Beden Memnuniyetsizliği Ölçeği ve araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu aracılığıyla toplanmıştır. Veriler, öncelikle ağ analizi yöntemiyle değerlendirilmiş, ardından aracılık ve regresyon analizleri yapılmıştır. Ağ analizi sonuçları, en güçlü değişkenlerin obsesif inanışlar, ON, ve SGK olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgulara dayanarak, obsesif inanışlar ile ON arasındaki ilişkide yeme tutumları ve SGK'nın aracı rolleri test edilmiştir. Aracılık analizleri, obsesif inanışların Sorumluluk/Tehdit Algısı ve Düşüncelere Verilen Önem/Düşüncelerin Kontrolü alt boyutlarının ON üzerinde doğrudan ve dolaylı etkilerinin anlamlı olduğunu göstermiştir. Mükemmeliyetçilik/Kesinlik alt boyutunun ise doğrudan etkisinin anlamlı bulunmamış, dolaylı ve toplam etkilerinin anlamlı bulunmuştur. Ağ analizinde merkezi konumda olmayan ancak diğer değişkenlerle ilişkili unsurları açıklamak amacıyla iki regresyon modeli test edilmiştir. Birinci modelde, sosyal medyada geçirilen sürenin sağlık ve görünüşle ilişkili yaşam tarzı özellikleri üzerinde anlamlı bir etkisi bulunmamıştır. İkinci modelde ise beden kitle indeksinin beden memnuniyetsizliği ve SGK üzerinde anlamlı etkileri saptanmıştır. Nitel aşamada, DEG ve YEG katılımcılarıyla yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmış; veriler yorumlayıcı fenomenolojik analiz yaklaşımıyla değerlendirilmiştir. Analiz sonucunda katılımcıların anlayışlarını yansıtan sekiz tema belirlenmiş ve temalar iki analiz birimi arasında karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Sağlıklı beslenme davranışları, YEG katılımcılarında besin kısıtlaması, sağlık ve kilo odaklı kaygılarla şekillenmiştir. Düşük eğilim grubunda ise denge, esneklik ve sosyal uyumla ilişkilendirilmiştir. Ayrıca, sağlıklı beslenmeye yönelik tutumların beden algısı ve sosyal ilişkiler üzerinde önemli etkiler yarattığı görülmüştür. Bulgular, ON'nin yalnızca yeme davranışına değil, aynı zamanda bireyin bilişsel yapıları ve bedenle kurduğu ilişkiye de bağlı çok boyutlu etkileri olduğunu göstermektedir. Çalışma, ON'ye yönelik bütüncül araştırma ve klinik müdahalelerin geliştirilmesine katkı sunmaktadır.

This study aimed to examine the relationships between orthorexia nervosa tendency and obsessive beliefs, social appearance anxiety, body satisfaction, and lifestyle characteristics using a mixed-methods approach. In the quantitative step of the research, a total of 347 participants (287 women, 60 men), aged between 18 and 65 (M = 29.52; SD = 10.56), were included. Data was collected using the Eating Attitudes Test, the Teruel Orthorexia Scale, the Obsessive Beliefs Questionnaire, the Social Appearance Anxiety Scale, the Body Dissatisfaction Scale, and the Personal Information Form developed by the researcher. The data was first analyzed using network analysis, followed by mediation and regression analyses. The results of the network analysis revealed that the strongest variables were obsessive beliefs, orthorexia nervosa, and social appearance anxiety. Based on these findings, the mediating roles of eating attitudes and social appearance anxiety in the relationship between obsessive beliefs and orthorexia nervosa were tested. The mediation analyses showed that the subdimensions of Responsibility/Threat Estimation and Importance/Control of Thoughts had both direct and indirect statistically significant effects on orthorexia nervosa. The subdimension of Perfectionism/Certainty did not have a significant direct effect, but its indirect and total effects were found to be significant. To explain structures that were not central in the network analysis but were related to other variables, two separate regression models were tested. In the first model, time spent on social media did not have a significant effect on health- and appearance-related lifestyle characteristics. In the second model, body mass index was found to significant effects on body dissatisfaction and social appearance anxiety variables. In the qualitative step, semi-structured interviews were conducted with participants who had high and low tendencies toward orthorexia nervosa, and the data were analyzed using an interpretative phenomenological analysis method. As a result of the analysis, eight themes reflecting participants' experiences were identified and presented comparatively between the two groups. Healthy eating behaviors were shaped by food restriction and concerns focused on health and weight in participants with a high tendency toward orthorexia nervosa. In the low tendency group, these behaviors were associated with balance, flexibility, and social harmony. Additionally, attitudes toward healthy eating were found to significantly affect body image and social relationships. Findings showed that orthorexia nervosa is not only related to eating behavior but also closely associated with individuals' cognitive structures and their relationship with their body. The study contributes to the development of holistic research and clinical interventions for orthorexia nervosa.