Kamu özel ortaklığı uygulamaları ve havacılık sektörüne yönelik bir model önerisi

Abstract

Kamu hizmetlerinin özel sektör eliyle yürütülmesinin sağlanması için geçmişten günümüze kadar birçok metot kullanılmıştır. Devlet bütçelerinin yetersizlikleri ve özel sektörün bir takım avantajları sonrasında gündeme gelen kamu hizmetlerinin özel sektör tarafından yerine getirilebileceği fikri, ilk olarak özelleştirme adı altında ortaya çıkmıştır. Ancak özelleştirilen hizmetlerin tamamen özel teşebbüslerin himayesine bırakılmasına getirilen eleştiriler ve hizmetlerin yürütülmesinde karşılaşılan problemlerden dolayı, kamu ve özel sektörün birlikte işin içinde olduğu daha efektif ve uygulanabilir bir yöntem olan kamu özel sektör ortaklıkları ortaya çıkmıştır. Günümüzde, kamu hizmetinin finansmanında kamunun tek başına bütün riskleri üstlenmesi ve özellikle altyapı yatırımlarının tüm finansmanını sağlaması devlet politikaları gereği istenilen bir durum değildir. Bunun yayında, özel sektöründe kamu hizmeti alanında aktif olarak yer almak istemesi kamu hizmetlerinin birlikte verilmesinin önünü açmıştır. Kamu ve özel sektör ortaklıkları, dünya genelinde özellikle enerji, sağlık, haberleşme ve ulaştırma sektörlerinde yaygın olarak kullanılmaya başlamış, dünyadaki kamu özel sektör ortaklıklarındaki bu gelişmeler Türkiye'ye de paralel olarak yansımış ve birçok sektörde kamu özel sektör ortaklıkları kullanılmaya başlamıştır. Kamu özel ortaklıklarının kullanıldığı önemli alanlardan biri olan ulaşım sektörü, küreselleşme ve uluslararası ticaretin gelişmesi ile önemli bir konum kazanmıştır. Ulaştırma sektörüne olan yoğun talep daha fazla altyapı yatırımlarını ve bununla birlikte ciddi finansman ihtiyaçlarını beraberinde getirmiştir. Oluşan bu talep ile birlikte insanların gün geçtikçe artan güvenlik, konfor ve özellikle hız konusundaki talepleri ulaştırma sektöründeki hava ulaşımını öne çıkarmış ve dünyada ciddi bir talep artışı yaratmıştır. Bu tezin konusunu havacılık sektöründeki, terminal işletmecilik modelleri oluşturmaktadır. Kamu tarafından açılan ihaleler sonrasında terminal işletmecilikleri, yap işlet devret veya kirala işlet devret modelleri ile özel sektöre bırakılmaktadır. Çalışmanın 10 içeriğinde Türkiye'nin en fazla kullanılan beş büyük havalimanlarındaki yap işlet devret ve kirala işlet devret modellerinin analizi yapılarak her bir ihalenin mali durumu incelenmiştir. Çalışmada tamamen özel sektöre bırakılan işletmeciliğin yerine, belirlenecek bir oranda kamunun ortak edilmesi önerilmiş, bu sayede kamu tarafının daha fazla kontrol gücünü elinde tutacağı, ayrıca tahmin edilenin üzerinden oluşacak karlardan ve değerlenen şirketlerin getirilerinden kamunun pay almasının sağlanabileceği ifade edilmiştir. Bu sayede kamunun işletmeciler üzerindeki kontrol gücünün artacağı, ayrıca kırılganlıklarda oluşacak zararların bir kısmına kamunun katılmasının mümkün olabileceği tespiti yapılmıştır. Çalışmanın model önerisi olan kamu ve özel sektörün bir arada yürütecekleri işletmecilik, Analitik Hiyerarşi Prosesi ile test edilmiş, çalışmaya ilişkin detaylara tezin içerisinde yer verilmiştir.

Over the years, various methods have been used to provide public services by the private sector. The inadequacy of the budgets of the governments and several advantages of the private sector created the idea that the public services can also be provided by the private sector, which first became known under the name privatization. However, the control of the privatized service solely by the private sector received many criticisms and created various problems in its practice, which have resulted in a more effective and feasible method of public-private sector partnership where the public and private sector are jointly involved. Today, it is not desired for the government to undertake all the risks and provide all the funding of public services, in particular infrastructure in compliance with the pursued government policies. Further, the private sector wishes to actively engage in the provision of public services. At the global level, public-private sector partnerships have been mainly utilized in the energy, healthcare, communication and transportation sectors. Such global developments in public-private sector partnerships have been similarly observed in Turkey, where public- private sector partnerships have been utilized in many sectors. Transportation is an important area in which public-private sector partnerships have been extensively used and has assumed a significant role due to the burgeoning of international trade with globalization. The extensive demand for transportation resulted in more infrastructure investments which required serious funding. The demand of the people for security, comfort, and especially speed is reflected in the transportation sector, where the demand for air transportation among different modes of transportation has increased. In this thesis, we discuss models of terminal operations in the aviation sector. Following invitations to tender by the public sector, terminal operations are relegated to the private sector using the build-operate-transfer or lease-operate-transfer models. We present the 12 financial status of each tender using an analysis of the build-operate-transfer and lease- operate-transfer models in Turkey's five most commonly used airports. In the thesis, we propose a new model, where instead of handing over the terminal operations entirely to the private sector, the public jointly handles terminal operations with the private sector at a determined ratio, so that the public sector will have more control over the process and a bigger share of the profits and the returns of the valued companies can be attained by the public sector. Such a model will enable the government to make gains from the revenues beyond expected, and bear some of the losses that might occur during vulnerabilities. The public and private sector joint operation model proposed as this thesis has been tested by Analytic Hierarchy Process and the details on the study are provided in the thesis in detail.